Η ΑΠΟΒΑΣΗ ΣΤΗ ΝΟΡΜΑΝΔΙΑ

Η απόβαση στη Νορμανδία και η αλήθεια για την Αντιφασιστική Νίκη
Τρίτη, 6 Ιούνη 1944, Βρετανοί και Αμερικανοί αλεξιπτωτιστές προσγειώνονται ανάμεσα στους ποταμούς Ορν και Ντιβ και στη χερσόνησο Καταντέν της Γαλλίας.
Στις 6.30 το πρωί, κύματα από συμμαχικούς στρατιώτες αρχίζουν να καταφθάνουν στις ακτές της Νορμανδίας. Η «μεγαλύτερη ημέρα του πολέμου» έχει αρχίσει.
Η απόβαση έγινε στη Νορμανδία. Με επέμβαση «στην καρδιά της Γερμανίας», σύμφωνα με τον Αμερικανό Πρόεδρο Φραγκλίνο Ρούσβελτ, κρινόταν αναγκαία. Ετσι αποφασίστηκε να πραγματοποιηθεί απόβαση στη Δυτική Ευρώπη την 1η Μάη του 1944, με την κωδική ονομασία «Επιχείρηση Επικυρίαρχος». Επελέγη η Νορμανδία ως τοποθεσία της απόβασης.
Παράλληλα, ξεκίνησε μια γιγαντιαία προσπάθεια παραπληροφόρησης των Γερμανών, η «Επιχείρηση Αντοχή», με σκοπό να πειστούν οι Γερμανοί ότι η απόβαση θα γινόταν στο Καλέ.
Η «Επιχείρηση Αντοχή» στέφθηκε με απόλυτη επιτυχία. Οι γερμανικές Υπηρεσίες Πληροφοριών και όλοι οι ανώτατοι αξιωματικοί των ναζιστών, με εξαίρεση τον στρατάρχη Ερβιν Ρόμελ, πείστηκαν ότι η απόβαση θα γινόταν στο Καλέ.
Πέρα από τις όποιες δυσκολίες, η Απόβαση στέφθηκε με επιτυχία κυρίως λόγω της ανδρείας των στρατιωτών που έχυσαν το αίμα τους στις ακτές της Νορμανδίας. Με απώλειες που έφτασαν τις 10.000, οι σύμμαχοι είχαν πια διεισδύσει στο «Οχυρό Ευρώπη».
Η απόβαση των συμμάχων στη Νορμανδία είχε σημαντικό, αλλά δευτερεύοντα χαρακτήρα, σε σχέση με τις μεγαλύτερες μάχες που δόθηκαν από τον Κόκκινο Στρατό κατά των ορδών των κατακτητών στα εδάφη της ΕΣΣΔ, καθώς και των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης. Η συντριβή των ναζιστικών στρατευμάτων από τη Σοβιετική Ενωση προκαθόρισε όχι μόνο την έκβαση του πολέμου γενικά, αλλά και την επιτυχία της επιχείρησης «Οβερλόντ».
1. Στις αρχές του Απρίλη του 1945 άρχισαν και οι επιχειρήσεις του Σοβιετικού Στρατού, για την απελευθέρωση της Αυστρίας. Στις επιχειρήσεις αυτές η προέλασή τους ήταν ορμητική και στις 6 του Απρίλη άρχισαν οι μάχες για την κατάληψη της πρωτεύουσας της Αυστρίας, της Βιέννης. Εκεί συνάντησαν σθεναρή αντίσταση από τα ναζιστικά στρατεύματα.
Αμέσως μόλις διώχτηκαν οι Γερμανοφασίστες κατακτητές, σχηματίστηκαν στις πόλεις και τα χωριά της Ανατολικής Αυστρίας τοπικά όργανα εξουσίας, ξανάρχισαν τη δράση τους τα πολιτικά κόμματα και οι συνδικαλιστικές οργανώσεις. Στις 27 Απρίλη σχηματίστηκε η προσωρινή κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον σοσιαλιστή Κ. Ρένερ. Στην κυβέρνηση πήραν μέρος εκπρόσωποι του Κομμουνιστικού Κόμματος, του Σοσιαλιστικού και του Λαϊκού Κόμματος. Την ίδια μέρα δημοσιεύτηκε δήλωση για την εγκαθίδρυση δημοκρατικού πολιτεύματος.
Χάρη στις νίκες των Σοβιετικών Ενόπλων Δυνάμεων, η Αυστρία απέκτησε την κρατική της ανεξαρτησία.
Το κίνημα Αντίστασης στην Αυστρία δεν εξελίχτηκε σε κίνημα μαζικό. Ωστόσο, τα θύματα από το λαό ήταν πολλά. Από το 1938 έως τον Απρίλη του 1945, σύμφωνα με ελλιπή στοιχεία, καταδικάστηκαν σε θάνατο από δικαστήρια για συμμετοχή στην Αντίσταση 2.700 Αυστριακοί, πάνω από 32.000 θανατώθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και στις φυλακές της Γερμανίας και των γερμανοκρατούμενων χωρών.
Οι Δυτικοί ζητούν απεγνωσμένα βοήθεια
Στα τέλη του 1944 - αρχές του 1945, ο γερμανικός στρατός παρέμεινε αρκετά ισχυρός, παρά τις βαριές του ήττες στο ανατολικό μέτωπο. Είχε στις τάξεις του 5.400.000 άνδρες, 28.500 πυροβόλα και όλμους, 3.950 άρματα και 1.960 αεροπλάνα. Οι εφεδρείες του, που αργότερα χρησιμοποιήθηκαν, κατά κύριο λόγο, εναντίον των σοβιετικών στρατευμάτων, αριθμούσαν 2.433.000 άνδρες, 2.700 πυροβόλα, 5.300, άρματα και άλλα επιθετικά όπλα και 3.270 αεροπλάνα. Υπό αυτές τις συνθήκες, κανείς δεν περίμενε πως η στρατιωτική μηχανή του Χίτλερ θα εκμηδενιζόταν μέσα σε λίγους μήνες. Αντίθετα, ακόμη και οι πιο αισιόδοξες προβλέψεις τοποθετούσαν μια πιθανή συνθηκολόγηση της Γερμανίας στο τέλος του '45. Περισσότερο απ' όλους είχαν κάθε λόγο να είναι απαισιόδοξοι οι Δυτικοί, οι Εγγλέζοι και οι Αμερικανοί, οι οποίοι στα τέλη Δεκέμβρη 1944 δέχτηκαν μιαν ισχυρότατη επίθεση από τις γερμανικές δυνάμεις στις Αρδένες, με αποτέλεσμα να είναι προ των πυλών μια δεύτερη Δουγκέρκη. Ηταν τότε - στις 6/1/1945 - που ο Ουίνστον Τσόρτσιλ έστειλε ένα αγωνιώδες μήνυμα προς τον Στάλιν, εκλιπαρώντας ουσιαστικά για βοήθεια. «Θα Σας είμαι υπόχρεος - έγραφε μεταξύ άλλων ο Τσόρτσιλ - αν με πληροφορήσετε κατά πόσον ημπορούμε να υπολογίζομεν επί μεγάλης ρωσικής επιθέσεως εις το μέτωπον του Βίσλα ή εις κάθε άλλον τόπον κατά τη διάρκειαν του Ιανουαρίου ή εις κάθε άλλην στιγμήν που Σεις θα δεχθήτε ενδεχομένως να ανακοινώσετε.... Το ζήτημα τούτο το θεωρώ κατεπείγον».
Στις 7/1/1945 ο Σοβιετικός ηγέτης απαντούσε στο αγωνιώδες μήνυμα του Βρετανού πρωθυπουργού, ως εξής: «...Ετοιμαζόμεθα δι' επίθεσιν, αλλά ο καιρός τώρα δεν ευνοεί την επίθεσίν μας. Εν τούτοις το Επιτελείον της Ανωτάτης Διοικήσεως, υπολογίζον τη θέσιν των συμμάχων μας, απεφάσισε να τελειώση με σύντομον ρυθμόν τας προετοιμασίας και αδιαφορούν διά τον καιρόν, θα αρχίση ευρείας κλίμακος επιθετικάς επιχειρήσεις εναντίον των Γερμανών εις όλον το κεντρικόν μέτωπον, το βραδύτερον εντός του δευτέρου δεκαπενθημέρου του Ιανουαρίου. Να μην αμφιβάλλετε ότι θα πράξωμεν παν το δυνατόν, διά να συνδράμωμεν τα ένδοξα συμμαχικά μας στρατεύματα». Ετσι, στις 12/1/1945, τα σοβιετικά στρατεύματα εξαπέλυσαν μιαν επίθεση τεραστίας εκτάσεως, που διέλυσε τη ναζιστική στρατιωτική μηχανή και κατέληξε στη μεγάλη Αντιφασιστική Νίκη των Λαών, της 9ης Μάη του ίδιου έτους. Ηταν τόσο μεγάλη αυτή η στρατιωτική ενέργεια του Κόκκινου Στρατού, που στην κυριολεξία άφησε ολόκληρο τον κόσμο άναυδο. «Είναι ίσως η πιο μεγάλη επίδειξη στρατιωτικής δύναμης που έχει δει ποτέ ο κόσμος», έγραφαν οι αγγλικές εφημερίδες και το γερμανικό πρακτορείο ειδήσεων υποχρεωνόταν να αναγνωρίσει ότι «ποτέ δεν έγινε στην πολεμική ιστορία μια τέτοια επίθεση».
Μάης του 1945. Η φασιστική Γερμανία πνέει τα λοίσθια. Ενα μεγάλο μέρος της χώρας έχει καταληφθεί από τα σοβιετικά και τα άλλα συμμαχικά στρατεύματα, ο χιτλερικός στρατός καταρρέει. Ομως, ακόμα και την ύστατη στιγμή, οι διάδοχοι του Χίτλερ προσπαθούν να έρθουν σε επαφή με τους Αγγλους και τους Αμερικανούς να διαπραγματευθούν, ώστε να συνεχιστούν οι επιχειρήσεις στο Ανατολικό Μέτωπο, κατά της Σοβιετικής Ενωσης.
Στις 21.50 της 30ής του Απρίλη 1945, ο Κόκκινος Στρατός, κάτω από τη λενινιστική καθοδήγηση του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ενωσης (ΚΚΣΕ), ύψωνε την κόκκινη σημαία, το λάβαρο «της μεγάλης σοσιαλιστικής πατρίδας και της παγκόσμιας εργατιάς» στο Ράιχσταγκ, το σύμβολο του βάρβαρου γερμανικού φασισμού γέννημα του ιμπεριαλισμού. Η Ενωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών, το αποκούμπι των κολασμένων της Γης, των «προλετάριων και των καταπιεσμένων λαών και εθνών», απέδειξε στην πράξη ότι, ιστορικά, ήταν ο πιο συνεπής υπερασπιστής του παγκόσμιου πολιτισμού και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, που σήμερα βιάζεται σε όλα τα μήκη και πλάτη του πλανήτη μας από τους απάνθρωπους ιμπεριαλιστές και τους υπηρέτες τους.
Η Αντιφασιστική Νίκη δεν ήταν εύκολη, ούτε ήρθε τυχαία. Ηταν αποτέλεσμα τεραστίων θυσιών, το μεγαλύτερο μέρος των οποίων επωμίστηκε η ΕΣΣΔ.
Ο σοβιετικός στρατός είχε δρόμο μακρύ και δύσκολο προς το Βερολίνο. Σ' ένα μέτωπο, το μήκος του οποίου κυμαινόταν από 3.000 έως 6.200 χιλιόμετρα - αλλά και πίσω από τις γραμμές του μετώπου σε περιοχές κατεχόμενες από τον εχθρό.
Η Αντιφασιστική Νίκη και η Δύση
Από τα μέσα του 1944 ακόμη, όταν άρχισε να γέρνει η πλάστιγγα σε βάρος των δυνάμεων του άξονα και μια σειρά χώρες απελευθερώνονταν, οι Αγγλοαμερικάνοι δε δίστασαν να έρθουν σε ανοικτές συμφωνίες με τους χιτλερικούς, έχοντας ως κύριο σκοπό τους να εμποδίσουν την προέλαση των σοβιετικών στρατευμάτων προς τη Δύση. Ετσι, για παράδειγμα, η Αγγλία συμφώνησε με τη Γερμανία να μην ενοχλήσει τα στρατεύματα της τελευταίας κατά την αποχώρησή τους από την Ελλάδα, ούτως ώστε ο Κόκκινος Στρατός στην προέλασή του να έχει να αντιμετωπίσει πολύ ισχυρή αντίσταση. Η γραμμή αυτή, των συμφωνιών με τη Γερμανία, συνεχίστηκε με μεγαλύτερη ένταση, από τη στιγμή που ξεκίνησε η μεγάλη σοβιετική επίθεση έως την οριστική συνθηκολόγηση των ναζιστών. Ετσι, στις αρχές Μάρτη του 1945, ξεκίνησαν στην Ελβετία διαπραγματεύσεις μεταξύ του απεσταλμένου της Γερμανίας στρατηγού Βολφ και εκπροσώπων των ΗΠΑ και της Βρετανίας, που αποσκοπούσαν στη διευκόλυνση της προέλασης των αγγλοαμερικανικών δυνάμεων προς Ανατολάς, με τη μεταφορά των γερμανικών δυνάμεων από το δυτικό μέτωπο, στο μέτωπο με τον Κόκκινο Στρατό. Οι διαπραγματεύσεις - στις οποίες οι Αγγλοαμερικάνοι δε δέχτηκαν να συμμετέχουν Σοβιετικοί - κράτησαν δύο βδομάδες και, απ' ό,τι φαίνεται, κατέληξαν σε αποτέλεσμα. Μάλιστα, ο Στάλιν, σε μήνυμά του προς τον Ρούσβελτ, στις 3/4/1945, ήταν απολύτως κατηγορηματικός: «Οι διαπραγματεύσεις - έγραφε - διεξήχθησαν και ετερματίσθησαν διά συμφωνίας με τους Γερμανούς, συμφώνως προς την οποίαν ο Γερμανός διοικητής εις το δυτικόν μέτωπον στρατάρχης Κέσελριγκ εδέχθη να ανοίξη το μέτωπον και να αφήση να διέλθουν προς ανατολάς τα αγγλοαμερικανικά στρατεύματα και οι Αγγλο-Αμερικανοί υποσχέθηκαν αντ' αυτού να ελαφρύνουν διά τους Γερμανούς τους όρους της ανακωχής».
Η πραγματικότητα στο πεδίο των μαχών ήταν αυτή που περιγράφει ο Στάλιν στο μήνυμά του προς τον Ρούσβελτ. Από τα τέλη Μάρτη του '45, τα γερμανικά στρατεύματα στο δυτικό μέτωπο πέρασαν ουσιαστικά στο «συμβολικό» πόλεμο. Οι λίγες δυνάμεις που έμειναν εκεί παραδίδονταν, χωρίς σοβαρή αντίσταση, ενώ ο κύριος στρατιωτικός όγκος μεταφέρθηκε στο ανατολικό μέτωπο, όπου έως το τέλος έδωσε σκληρότατες μάχες με το σοβιετικό στρατό. Αυτή είναι η ιστορική αλήθεια. Μια αλήθεια, που υπογραμμίζει ακόμη περισσότερο τη φύση του ιμπεριαλισμού και την αξία που είχε για τους λαούς η ύπαρξη της Σοβιετικής Ενωσης.

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΣΤΑΛΙΝΓΚΡΑΝΤ

Η εποποιία του Στάλινγκραντ
Στις 2 Φλεβάρη του 1943, ολοκληρώθηκε η μάχη του Στάλινγκραντ, την οποία, ο ηγέτης της Σοβιετικής Ενωσης, Ι. Β. Στάλιν, χαρακτήρισε ως «τη μεγαλύτερη στην ιστορία των πολέμων». Το Στάλινγκραντ, δεν ήταν απλά μια ακόμη μάχη στο θέατρο του Β' Παγκόσμιου Πολέμου. Δεν ήταν καν μια από τις κρίσιμες μάχες. Ηταν η μάχη εκείνη που έκρινε όχι μόνο τα αποτελέσματα των μαχών του Ανατολικού Μετώπου, αλλά τη συνολική έκβαση του Πολέμου. Από εκείνο το σημείο και έπειτα ο Κόκκινος Στρατός, απέκτησε την πρωτοβουλία των στρατιωτικών επιχειρήσεων και δεν την έχασε μέχρι το τέλος του πολέμου. Ηταν εκείνο το σημείο καμπής, που άλλαξε τη ροή του πολέμου. Δεν έδωσε «φτερά» μόνο στα συμμαχικά στρατεύματα, αλλά και στο σύνολο των εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων που δρούσαν στις κατεχόμενες από τη χιτλερική Γερμανία χώρες.
Για ποιο λόγο, όμως, η μάχη του Στάλινγκραντ, ήταν τόσο κρίσιμη; Ποιος ήταν ο στόχος των χιτλερικών και γιατί χτύπησαν με τόση σφοδρότητα στο μέτωπο του Βόλγα και κύρια στο Στάλινγκραντ; Ποια ήταν η στάση των Δυτικών συμμάχων, της Μ. Βρετανίας και των ΗΠΑ, στη διάρκεια αυτής της μάχης; Ποιος ήταν ο συσχετισμός δυνάμεων και γιατί όλοι μιλάνε για μια «απίστευτη νίκη» του Κόκκινου Στρατού; Ποιος ήταν ο ρόλος του ηρωικού Μπολσεβίκικου Κόμματος στη νίκη; Ποιο ήταν το αντίκτυπο της νίκης στο Στάλινγκραντ; Ολα αυτά, θα προσπαθήσουμε στη συνέχεια να απαντήσουμε σύντομα, καθώς αυτή καθαυτή η μάχη του Στάλινγκραντ προσφέρεται για άπειρης έκτασης αναλύσεις.
Σήμερα, οι απαντήσεις αυτές, έχουν ξεχωριστή σημασία. Δεν είναι τυχαίο ότι η άρχουσα τάξη και οι πολιτικοί εκφραστές της, σε μια προσπάθεια να ξαναγράψουν την Ιστορία και ασκώντας γκεμπελικού τύπου προπαγάνδα, επιχειρούν να εξισώσουν το Σοσιαλισμό που γνώρισαν οι λαοί με την πιο αδυσώπητη και πιο απάνθρωπη μορφή της αστικής δικτατορίας, το φασισμό και το ναζισμό. Θέλουν να ξεχάσει ο κόσμος, ειδικά να μη μάθουν πότε οι νέοι άνθρωποι ότι και τότε στόχος όλων των καπιταλιστικών δυνάμεων ήταν η Σοβιετική Ενωση και αυτή ήθελαν να εξαφανίσουν από προσώπου Γης. Πριν, όμως, φτάσουμε στη μάχη του Στάλινγκραντ, ας δούμε συνοπτικά πώς «γεννήθηκε» ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος.
Η «γέννηση» του Β' Παγκόσμιου Πολέμου
Ο δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, όπως και ο πρώτος (1914 - 1918), γεννήθηκε στους κόλπους του καπιταλιστικού συστήματος, ως συνέπεια της μεγάλης όξυνσης των ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων για το ξαναμοίρασμα του κόσμου. Γι' αυτό και δε διεξήχθη αμιγώς ανάμεσα στα δύο αντίθετα κοινωνικοοικονομικά συστήματα, το σοσιαλισμό και τον καπιταλισμό, παρότι κοινός εχθρός και στόχος όλων των καπιταλιστικών δυνάμεων ήταν η Σοβιετική Ενωση. Τη Σοβιετική Ενωση ήθελαν να εξαφανίσουν από προσώπου Γης. Η ύπαρξη του πρώτου σοσιαλιστικού κράτους, της ΕΣΣΔ, καθώς και η μεγάλη οικονομική κρίση του 1929 - 1933, που υπονόμευσε τη σταθερότητα του καπιταλιστικού συστήματος, όξυναν ακόμη περισσότερο τις αντιθέσεις ανάμεσα στα ισχυρότερα καπιταλιστικά κράτη.
Η Γερμανία έγινε και πάλι μεγάλη οικονομική και στρατιωτική δύναμη, δύναμη κρούσης του διεθνούς ιμπεριαλισμού, χάρη και στην ενίσχυση που της παρείχαν οι νικήτριες καπιταλιστικές δυνάμεις του Α' Παγκόσμιου Πολέμου, προκειμένου να τη στρέψουν κατά της Σοβιετικής Ενωσης. Βοηθήθηκε με όλους τους τρόπους, επειδή ήταν φανερό πως δε θα μπορούσε να επιτεθεί στηριγμένη μόνο στις δικές της δυνατότητες και των συμμάχων της.
Οικονομικοί γίγαντες των ΗΠΑ («Στάνταρτ Οϊλ», «Ντιπόν», «Φορντ» κ.ά.) συντέλεσαν ουσιαστικά στην ταχύτατη οικονομική ανόρθωση και στην ενδυνάμωση της Γερμανίας, με συμφέρουσες συναλλαγές. Πραγματοποίησαν τεράστιες επενδύσεις, χρηματοδότησαν αφειδώς το «εθνικοσοσιαλιστικό» κόμμα και την ανάπτυξη του εξοπλισμού και της στρατιωτικοποίησης της Γερμανίας, όπως έκαναν και τα γερμανικά μονοπώλια και οι τράπεζες («Κρουπ», «Τίσεν», «Φλικ» κ.ά.). Οικονομικοί κολοσσοί των ΗΠΑ, της Γαλλίας και της Βρετανίας συνέχισαν τις εμπορικές σχέσεις με τη Γερμανία και κατά τη διάρκεια του πολέμου. Στήριξη τα μονοπώλια («Τέξας Οϊλ», «Ρενό» κ.ά.) πρόσφεραν και στον Φράνκο. Το φασιστικό - ναζιστικό τέρας είναι γέννημα των κεφαλαιοκρατικών αναγκών και στοχεύσεων, τις οποίες υπηρέτησαν τα συντηρητικά αστικά κόμματα, αλλά και τα σοσιαλδημοκρατικά.
Η επίθεση στο Στάλινγκραντ
Στις 22 Ιούνη του 1941, η χιτλερική Γερμανία παραβίασε το «Σύμφωνο μη επίθεσης», γνωστό με την ονομασία «Σύμφωνο Μολότοφ - Ρίμπεντροπ», ξεκινώντας την επίθεση κατά της Σοβιετικής Ενωσης, την «Επιχείρηση Μπαρμπαρόσα». Μέσα σε λίγους μήνες τα χιτλερικά στρατεύματα, έφτασαν έξω από τη σοβιετική πρωτεύουσα, όπου όμως καθηλώθηκαν μετά από την ηρωική αντίσταση του Κόκκινου Στρατού και του σοβιετικού λαού, όταν το Δεκέμβρη του 1941 έχασαν τη μάχη της Μόσχας. Το μέτωπο, σταθεροποιήθηκε. Ομως, η χιτλερική Γερμανία ετοιμαζόταν για τη σφοδρότερη επίθεση που έκανε στα χρόνια του Β' Παγκόσμιου Πολέμου. Ηταν η επίθεση στο νότιο μέτωπο, που κατέληξε με τη μεγάλη μάχη του Στάλινγκραντ.
Ετσι, το καλοκαίρι του 1942, τα γερμανικά στρατεύματα εξαπέλυσαν τη μεγάλη επίθεση στο νότιο τομέα του ανατολικού μετώπου. Την επίθεση αυτή η Γερμανία τη σχεδίαζε από τα τέλη του 1941, αλλά οι σχεδιασμοί έλαβαν ολοκληρωμένη μορφή στρατιωτικού σχεδίου στις 5 Απρίλη του 1942. Στις 28 του Ιούνη άρχισε η επίθεση για την πραγματοποίηση του βασικού σκοπού της ναζιστικής στρατιωτικής επιχείρησης, που ήταν η περικύκλωση των σοβιετικών στρατευμάτων του νοτιοδυτικού τομέα. Ομως, παρά τις επιτυχίες, η σθεναρή άμυνα των σοβιετικών δυνάμεων απέτρεψε να συμβεί κάτι τέτοιο κι έτσι ο εχθρός έστρεψε όλες του τις προσπάθειες για να περικυκλώσει τα στρατεύματα του νότιου μετώπου, με αποτέλεσμα από τις 17 του Ιούλη του 1942 να αρχίσει η μάχη μπροστά στο Στάλινγκραντ.
Η μεγάλη σημασία της μάχης
Για ποιο λόγο, όμως, οι χιτλερικοί επιτέθηκαν στο νότιο τομέα; Ο Χίτλερ ανέλυσε λεπτομερειακά τους σχεδιασμούς της επίθεσης, όταν σε λόγο του στις 9/9/1942 - και ενώ η μάχη στο Στάλινγκραντ μαινόταν - είπε: «Βάλαμε σκοπό μας, πρώτο να καταλάβετε τις τελευταίες μεγάλες σιτοπαραγωγικές περιοχές του αντιπάλου, δεύτερο να καταλάβετε τις ανθρακοφόρες περιοχές, απ' όπου θα προμηθευόμαστε κοκ, τρίτο να προελάσετε προς τις πετρελαιοπηγές και τέταρτο η επίθεση θα συνεχιστεί ως ότου κοπεί η τελευταία μεγάλη υδάτινη αρτηρία του Βόλγα» (πηγή: υπουργείο Αμυνας ΕΣΣΔ: Β' Παγκόσμιος Πόλεμος, εκδόσεις «20ός αιώνας», Αθήνα 1959, σελ. 238).

Σοβιετικοί στρατιώτες σε μάχες στους δρόμους του Στάλινγκραντ
Για την πρακτική βοήθεια και καθοδήγηση στην οργάνωση της άμυνας αλλά και για την κινητοποίηση όλων των δυνάμεων του λαού, στο Στάλινγκραντ στάλθηκαν - μεταξύ άλλων - ο γραμματέας της ΚΕ του Σοβιετικού Κομμουνιστικού Κόμματος και μέλος της Κρατικής Επιτροπής Αμυνας, Γ. Μ. Μαλένκοφ, ο στρατηγός Ζούκοφ και ο αντιστράτηγος Βασιλιέφσκι από το Επιτελείο. Οι αμυντικές επιχειρήσεις κράτησαν από τις 17 του Ιούλη του 1942 έως τις 18 του Νοέμβρη του ίδιου έτους. Από το Σεπτέμβρη του 1942 οι μάχες γίνονται μέσα στην πόλη, που πλέον αποκτά αποφασιστική σημασία και για τις δύο εμπόλεμες πλευρές. Κρατώντας την περιοχή του Στάλινγκραντ τα σοβιετικά στρατεύματα μπορούσαν να χτυπήσουν οποιαδήποτε στιγμή τους Γερμανούς στον Καύκασο και η στρατιωτική διοίκηση των τελευταίων αντιλαμβανόταν ότι δε θα κατάφερνε ποτέ να κυριαρχήσει στην περιοχή του Καυκάσου, μη έχοντας υπό τον έλεγχό της το Στάλινγκραντ.
Για την καλοκαιρινή επίθεση του 1942 προετοιμάστηκαν 5 γερμανικές στρατιές, μια ρουμάνικη, μια ιταλική και μια ουγγρική. Αν πετύχαιναν τους στόχους τους, κάτω από τον έλεγχο των χιτλερικών δυνάμεων θα περνούσαν οι βασικές σιτοπαραγωγικές περιοχές του Νότου της ΕΣΣΔ, καθώς και οι περιοχές εξόρυξης πετρελαίου και μεταλλευμάτων, ενώ θα σταματούσαν οι συγκοινωνίες μέσω της υδάτινης αρτηρίας του Βόλγα. Σημειωτέον ότι στην περιοχή του Βορείου Καυκάσου και της Υπερκαυκασίας αναλογούσαν πάνω από τα 4/5 της πανενωσιακής εξόρυξης πετρελαίου και πάνω από το μισό των μεταλλευμάτων μαγγανίου.
Η κόκκινη σημαία κυματίζει πάλι στο απελευθερωμένο Στάλινγκραντ
Αλλά και η ευρύτερη περιοχή του Στάλινγκραντ όπως και η ίδια η πόλη έπαιζαν σημαντικό ρόλο στο πολεμικο-οικονομικό δυναμικό της Σοβιετικής Ενωσης. Στις παραμονές του πολέμου το Στάλινγκραντ ήταν σημαντικό βιομηχανικό κέντρο της χώρας με 450.000 κατοίκους και 126 βιομηχανικές επιχειρήσεις. Το εργοστάσιο τρακτέρ του Στάλινγκραντ έφτιαχνε πάνω από τα μισά τρακτέρ της χώρας και το εργοστάσιο «Κράσνι Οκτιάμπρ» έβγαζε κάθε χρόνο γύρω στους 800 χιλιάδες τόνους χάλυβα και περίπου 600 χιλιάδες τόνους ελασμάτων (Βλέπε: «Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος 1939 - 1945», εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», τόμος Α', σελ. 409 - 410).
Δε χωράει αμφιβολία ότι η μάχη του Στάλινγκραντ ήταν αποφασιστικής σημασίας όχι μόνο για την τύχη της ΕΣΣΔ, αλλά και για την πορεία συνολικά του πολέμου, δεδομένου ότι δύσκολα θα μπορούσε να σταματήσει η πολεμική μηχανή της Γερμανίας και των συμμάχων της, αν περνούσε στα χέρια τους οικονομική δύναμη τέτοιου μεγέθους, όπως αυτή των νοτίων σοβιετικών περιοχών.
Την κρισιμότητα της μάχης τόσο για την ΕΣΣΔ όσο και για τον πόλεμο συνολικότερα υπογραμμίζει επίσης το γεγονός ότι από την έκβασή της εξαρτούσε η Τουρκία την απόφασή της να μπει στον πόλεμο στο πλευρό των δυνάμεων του φασισμού, δεδομένου ότι πέραν των άλλων είχε και εδαφικές βλέψεις στις νότιες περιοχές της ΕΣΣΔ. Ετσι, όταν άρχισαν οι πολεμικές επιχειρήσεις συγκέντρωσε στα σοβιετοτουρκικά σύνορα 26 μεραρχίες στρατού έτοιμες ανά πάσα στιγμή να εισβάλουν στο σοβιετικό έδαφος. Τέλος, την έκβαση της μάχης του Στάλινγκραντ περίμενε και η Ιαπωνία, έτοιμη αν ηττούνταν οι Σοβιετικοί να βάλει αμέσως στο χέρι τις περιοχές της σοβιετικής Απω Ανατολής.
Ο συσχετισμός των δυνάμεων
Εχοντας υπό την κατοχή της ολόκληρη την ηπειρωτική Ευρώπη, η ναζιστική Γερμανία αξιοποιούσε για τις πολεμικές της ανάγκες τα εργοστάσια της Γαλλίας, του Βελγίου, της Αυστρίας, της Τσεχοσλοβακίας κλπ., πράγμα που σήμαινε ότι υπερτερούσε ασύγκριτα έναντι της ΕΣΣΔ. Επιπλέον, οι πόροι της για τη βαριά βιομηχανία - τη δική της και των κατεχόμενων χωρών - ήταν δύο με δυόμισι φορές περισσότεροι από εκείνους της Σοβιετικής Ενωσης. Η Γερμανία είχε διπλάσιους εργάτες στην εθνική της οικονομία απ' ό,τι η ΕΣΣΔ, χώρια που στις κατακτημένες χώρες και χώρες - δορυφόρους της εκατομμύρια εργάτες δούλευαν για την πολεμική της μηχανή. Το 1942, μάλιστα, το 1/4 της γερμανικής πολεμικής παραγωγής το έδιναν οι κατακτημένες περιοχές.
Με την επίθεσή της εναντίον της ΕΣΣΔ, η ναζιστική Γερμανία είχε καταφέρει να θέσει υπό την κατοχή της υπερανεπτυγμένες σοβιετικές αγροτικές και βιομηχανικές περιοχές, που προπολεμικά έδιναν το 71% της παραγωγής χυτοσιδήρου, το 58% του χάλυβα, το 57% του τροχαίου υλικού, το 63% του άνθρακα, καθώς και τον κύριο όγκο του πολεμικού εξοπλισμού και των εφοδίων. Οι κατακτημένες σοβιετικές περιοχές, όπου ζούσε προπολεμικά το 42% του πληθυσμού της χώρας, κάλυπταν το 40% του συνολικού χώρου παραγωγής σιτηρών και το 38% της κτηνοτροφίας.
Ομως, παρά τις δυσκολίες στις οποίες είχε περιέλθει η Σοβιετική Ενωση κάθε άλλο παρά υποχωρούσε στον τομέα της στρατιωτικο-οικονομικής της βάσης και του τεχνικού εξοπλισμού του στρατού της. Χάρη στις τιτάνιες προσπάθειες του σοβιετικού λαού, στο δεύτερο εξάμηνο του 1942 κατασκευάστηκαν 1,6 φορές περισσότερα πολεμικά αεροπλάνα απ' ό,τι στο πρώτο εξάμηνο. Αυξήθηκε σημαντικά η παραγωγή των καταδιωκτικών Γιακ-1, Γιακ-7 και Γιακ-9 και των αεροπλάνων καθέτου εφορμήσεως Ιλ-2. Αρχισε, επίσης, η μαζική παραγωγή των καταδιωκτικών Λα-5 με μεγάλα πτητικά - τεχνικά πλεονεκτήματα, αυξήθηκε η μαζική παραγωγή μεσαίων αρμάτων μάχης Τ-34 σχεδόν δύο φορές και των ελαφρών Τ-70 σχεδόν πέντε φορές. Επίσης, αυξήθηκε σημαντικά η παραγωγή πυροβόλων των 82 και 120 χιλιοστών, όλμων και αυτομάτων όπλων καθώς και η παραγωγή πολεμοφοδίων. «Η συνεχής ενίσχυση και αύξηση της πολεμικο - οικονομικής βάσης της ΕΣΣΔ και του τεχνικού εξοπλισμού του σοβιετικού στρατού - γράφουν οι Σοβιετικοί ιστορικοί - επέτρεψε στη σοβιετική διοίκηση να εφαρμόσει στις Ενοπλες Δυνάμεις μια σειρά απαραίτητα οργανωτικά μέτρα, που επέβαλλαν οι αλλαγές στον τρόπο της διεξαγωγής των πολεμικών επιχειρήσεων» (Υπουργείον Αμύνης ΕΣΣΔ: «Β' Παγκόσμιος Πόλεμος 1939 - 1945», εκδόσεις ΚΥΨΕΛΗ, τόμος Β', σελ. 40).
Η στάση Μ. Βρετανίας και ΗΠΑ
Μετά από όλα τα παραπάνω, γίνεται φανερό πως στη μάχη του Στάλινγκραντ, διακυβεύονταν κάτι παραπάνω από μια πόλη, κάτι παραπάνω ακόμη κι από την έκβαση του ανατολικού μετώπου. Σε αυτή τη μάχη, θα κρίνονταν οι τύχες εκατομμυρίων ανθρώπων, οι τύχες ολόκληρων λαών, της ίδιας της ανθρωπότητας. Η Γερμανία, σε περίπτωση νίκης, θα αποκτούσε τεράστιο πλεονέκτημα κατά των συμμάχων. Κατά συνέπεια, έχει ιδιαίτερη αξία να σταθούμε στη στάση τόσο της Μ. Βρετανίας, όσο και των ΗΠΑ, σε αυτή την τόσο κρίσιμη καμπή του πολέμου.
Ας πάμε λίγο πιο πίσω και συγκεκριμένα στο τέλος Δεκέμβρη 1941 με πρώτο δεκαπενθήμερο του Γενάρη 1942, όπου στην Ουάσιγκτον έγινε συνδιάσκεψη στην οποία πήραν μέρος ο Πρόεδρος των ΗΠΑ, Ρούσβελτ, ο πρωθυπουργός της Μ. Βρετανίας, Τσόρτσιλ, και οι αρχηγοί των επιτελείων των δύο χωρών.
«Η στρατηγική που εγκρίθηκε από τη διάσκεψη της Ουάσιγκτον δεν ανταποκρινόταν στις απαιτήσεις του πολέμου που διεξήγε ο συνασπισμός των αντιαξονικών κρατών. Αντί της συγκέντρωσης των πολεμικών προσπαθειών στην κύρια στρατηγική κατεύθυνση με άνοιγμα δεύτερου μετώπου στη Δυτική Ευρώπη, η στρατηγική αυτή προέβλεπε τη διασπορά των δυνάμεων σε δευτερεύοντα θέατρα πολέμου: στη Βορειοδυτική Αφρική, στη Μέση Ανατολή κλπ. Ακόμη και αποφασιστικές επιτυχίες στις περιοχές αυτές δεν ήταν δυνατόν να οδηγήσουν στη νίκη εναντίον της Γερμανίας, γιατί οι περιοχές αυτές βρίσκονταν μακριά από τα κέντρα της που είχαν ζωτικά σπουδαία γι' αυτή σημασία. Για τον ίδιο λόγο οι πολεμικές επιχειρήσεις εκεί δεν ήταν δυνατόν να βοηθήσουν αποτελεσματικά τη Σοβιετική Ενωση που έφερε το κύριο βάρος του πολέμου» («Παγκόσμια Ιστορία», Ακαδημία Επιστημών της ΕΣΣΔ, τόμος Χ (Ι1-Ι2), σελ. 273).
Παρ' όλα αυτά, οι διαπραγματεύσεις συνεχίζονται και κορυφώνονται στο διάστημα 15 - 24 Ιούλη του 1942, στο Λονδίνο, όπου αντιπροσωπεία της κυβέρνησης των ΗΠΑ συναντάται με τον Τσόρτσιλ. Δηλαδή, την ίδια περίοδο, που ξεκινά η τεράστια σε έκταση και μέγεθος επίθεση των Γερμανών στο Στάλινγκραντ. Στις 24 Ιούλη Αγγλοαμερικάνοι φτάνουν σε συμφωνία, η οποία συνοψίζεται στην απόφαση να μην ανοίξει δεύτερο μέτωπο μέσα στο 1942, αλλά αντιθέτως να προχωρήσουν σε επιχειρήσεις στη Βόρεια Αφρική - δηλαδή σε δευτερεύον θέατρο πολέμου. Ετσι, έδωσαν τη δυνατότητα στον Χίτλερ να συγκεντρώσει στο ανατολικό μέτωπο τεράστιο αριθμό δυνάμεων και πολεμικού υλικού.
Η ΕΣΣΔ έδωσε αυτή τη μάχη εντελώς μόνη και αβοήθητη, εγκαταλειμμένη, φτάνοντας πολλές φορές στο χείλος της καταστροφής, από την οποία σώθηκε χάρη στα τεράστια αποθέματα δύναμης του σοβιετικού λαού και στις απεριόριστες δυνάμεις που έκρυβε το σοσιαλιστικό καθεστώς. Οι δυτικές δυνάμεις, οι ΗΠΑ και η Αγγλία, έβλεπαν στη μάχη του Στάλινγκραντ τη δυνατότητα να υπάρξει, το λιγότερο, μια αμοιβαία εξασθένηση της ΕΣΣΔ και της Γερμανίας που θα τους έδινε τη δυνατότητα να ξεμπερδεύουν με το σοσιαλισμό και να μοιράσουν τις παγκόσμιες αγορές αναμεταξύ τους, χωρίς να μπλέκεται στα πόδια τους ένας μεγάλος ανταγωνιστής όπως ήταν η Γερμανία.
«Οχι δεύτερο μέτωπο το 1942»
Μάλιστα, ο Τσόρτσιλ ταξίδεψε ο ίδιος στη Μόσχα, για να ξεκαθαρίσει στον Στάλιν ότι μέσα στο 1942 οι ΗΠΑ και η Βρετανία δεν επρόκειτο να προχωρήσουν στο άνοιγμα του δεύτερου μετώπου. Στα απομνημονεύματά του, ο Βρετανός πρωθυπουργός ξεκαθαρίζει με άκρως αποκαλυπτικό τρόπο πως το σαμποτάζ στο άνοιγμα του δεύτερου μετώπου ήταν συνέχεια της ίδιας αντισοβιετικής πολιτικής που ο ίδιος εφάρμοσε στην προπολεμική περίοδο. Να τι γράφει, αναφερόμενος στις σκέψεις που έκανε μέσα στο αεροπλάνο που τον πήγαινε στην ΕΣΣΔ: «Σκεπτόμουν την αποστολή που με έφερνε στο θλιβερό αυτό μπολσεβίκικο κράτος. Αλλοτε, είχα προσπαθήσει με όλες τις δυνάμεις μου, να το στραγγαλίσω στη γέννησή του και ως την εμφάνιση του Χίτλερ το θεωρούσα θανάσιμο εχθρό της ελευθερίας και του πολιτισμού. Ποιο ήταν τώρα το καθήκον μου; Ο στρατηγός Ουέιβελ που είχε φιλολογική διάθεση τα ανακεφαλαίωσε όλα σε ένα ποίημα με πολλές στροφές, που τελείωνε με τις λέξεις: "Οχι δεύτερο μέτωπο το 1942"» (Ουίν. Τσόρτσιλ: «2ος Παγκόσμιος Πόλεμος», εκδόσεις ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΟΡΦΩΤΙΚΗ ΕΣΤΙΑ, τόμος Δ΄, σελ. 320 - 321).
Την επομένη της συνάντησης, ο Στάλιν έστειλε στον Τσόρτσιλ υπόμνημα, τα βασικά σημεία του οποίου έχουν ως εξής: «Κατόπιν ανταλλαγής απόψεων γενομένης εις την Μόσχαν την 12 Αυγούστου ε.ε. διεπίστωσα ότι ο Πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας κ. Τσόρτσιλ θεωρεί αδύνατον την οργάνωσιν του δεύτερου μετώπου εις την Ευρώπην κατά το 1942. Ως γνωστόν, η οργάνωσις του δεύτερου μετώπου εις την Ευρώπην κατά το 1942 είχε αποφασιστεί κατά την διάρκειαν της επισκέψεως του Μολότωφ εις Λονδίνον και είχε περιληφθεί εις το κοινόν αγγλο- σοβιετικόν ανακοινωθέν, που εδημοσιεύθη την 12 Ιουνίου ε.ε... Είναι εντελώς ευνόητον ότι η Σοβιετική Διοίκησις εξεπόνησε σχέδια διά τας θερινάς και φθινοπωρινάς επιχειρήσεις της, υπολογίζουσα εις την δημιουργίαν δευτέρου μετώπου εις την Ευρώπην εντός του 1942. Είναι εύκολον να αντιληφθή κανείς ότι η άρνησις της κυβερνήσεως της Μεγάλης Βρετανίας να δημιουργήση το δεύτερον μέτωπον εις την Ευρώπην εντός του 1942 καταφέρει ηθικόν πλήγμα εναντίον ολοκλήρου της σοβιετικής κοινής γνώμης, που εβασίζετο εις την δημιουργίαν του δεύτερου μετώπου, δυσχεραίνει την θέσιν του Ερυθρού Στρατού εις το μέτωπον και προξενεί ζημίαν εις τα σχέδια της Σοβιετικής Διοικήσεως... Εγώ και οι συνάδελφοί μου νομίζομεν ότι το έτος 1942 παρέχει τους πλέον ευνοϊκούς όρους διά την δημιουργίαν δευτέρου μετώπου εις την Ευρώπην, δεδομένου ότι όλαι αι δυνάμεις των γερμανικών στρατευμάτων, και μάλιστα αι καλύτεραι, είναι απησχολημέναι εις το ανατολικόν μέτωπον, ενώ εις την Ευρώπη έχουν απομείνει ασήμαντοι δυνάμεις, και μάλιστα αι χειρότεραι. Είναι άγνωστον αν το έτος 1943 θα παρέχη τους ιδίους ευνοϊκούς όρους διά την δημιουργίαν δευτέρου μετώπου, όπως το 1942... Αλλά δυστυχώς εγώ δεν κατόρθωσα να πείσω επ' αυτού τον κύριον Πρωθυπουργόν της Μεγάλης Βρετανίας, ενώ ο κ. Χάριμαν, αντιπρόσωπος του Προέδρου των ΗΠΑ, κατά τις διαπραγματεύσεις εις Μόσχαν, υπεστήριξε απολύτως τον κύριον Πρωθυπουργόν» («Ο Δεύτερος Παγκόσμιος πόλεμος - Η αλληλογραφία Στάλιν - Τσόρτσιλ - Ρούσβελτ - Τρούμαν», εκδόσεις «Μέλισσα», τόμος Α΄, σελ. 72-73).
Υπονομευτική απόφαση
Η απόφαση των κυβερνήσεων της Μ. Βρετανίας και των ΗΠΑ να μην προχωρήσουν σε άνοιγμα δεύτερου μετώπου το 1942, ήταν καθαρά υπονομευτική για τον αγώνα κατά του φασισμού. Το Νοέμβρη του 1942 «από τις 269 μεραρχίες των γερμανικών ενόπλων δυνάμεων, στο σοβιετο - γερμανικό μέτωπο βρίσκονταν 197,5 μεραρχίες. Εκτός από αυτές, δρούσαν εκεί 72,5 μεραρχίες των συμμάχων της Γερμανίας» (Υπουργείον Αμύνης ΕΣΣΔ: «Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος 1939- 1945», εκδόσεις ΚΥΨΕΛΗ, τόμος Β', σελ. 41). Αυτό που εντέλει αποδεικνύεται είναι πως οι Γερμανοί - καθ' όλη τη διάρκεια της επιχείρησής τους στο Νοτιοδυτικό τομέα της ΕΣΣΔ, ενίσχυαν συνεχώς τις στρατιωτικές τους δυνάμεις, γεγονός που μπορεί να ερμηνευτεί μόνο από την απουσία του δυτικού μετώπου.
Η υπονομευτική στάση των Δυτικών απέναντι στην ΕΣΣΔ είχε κι άλλες πλευρές. Από τα στοιχεία που έχουν δει το φως της δημοσιότητας αποκαλύπτεται πως οι Αγγλοαμερικανοί ήταν έτοιμοι να καταλάβουν τις πετρελαιοπηγές του Καυκάσου σε περίπτωση νίκης των Ναζί μη διστάζοντας ακόμη και να προχωρήσουν σε μια πλατιά αντισοβιετική συμμαχία με τους Γερμανούς, εφόσον δεν μπορούσαν να πράξουν αλλιώς. Το μόνο που τους ανησυχούσε για το πώς θα δράσουν ήταν το ενδεχόμενο νίκης της ΕΣΣΔ (Υπουργείο Αμύνης ΕΣΣΔ: «Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος», εκδόσεις 20ός αιώνας, Αθήνα 1959, σελ. 246-248).
Η καθαρά υπονομευτική αυτή απόφαση των κυβερνήσεων των ΗΠΑ και Μ. Βρετανία ξεσήκωσε θύελλα διαμαρτυριών από το μαζικό και εργατικό κίνημα, μέσα στην ίδια τους τη χώρα. Στο συλλαλητήριο που οργάνωσε το Κογκρέσο των παραγωγικών συνδικαλιστικών οργανώσεων στις 22 Ιουλίου στη Ν. Υόρκη πήραν μέρος 60.000 άτομα που εκπροσωπούσαν 500.000 εργάτες της Μείζονος Νέας Υόρκης. Σε έκκληση προς τον Ρούζβελτ το συγκεντρωμένο πλήθος ζητούσε «να εκπληρωθούν οι συμμαχικές υποχρεώσεις χωρίς καμιά αναβολή, πριν ο αντίπαλος αποκτήσει νέα πλεονεκτήματα στον αγώνα εναντίον των ηρωικών ρωσικών στρατιών». Εξίσου δυναμικές ήταν και οι αντιδράσεις της αγγλικής εργατικής τάξης για το άμεσο άνοιγμα δεύτερου μετώπου.
Η μεγάλη νίκη
Η μάχη του Στάλινγκραντ, όπως είδαμε, χωρίζεται σε δύο μεγάλες περιόδους. Την αμυντική μάχη από τις 17 Ιούλη έως τις 18 Νοέμβρη, όπου ο Κόκκινος Στρατός ήταν αμυνόμενος και την επιθετική από τις 19 Νοέμβρη μέχρι τις 2 Φλεβάρη 1943, όπου περνά στην αντεπίθεση και κατακτά την τελική νίκη.
Στις 4 Οκτώβρη οι μάχες γίνονταν μέσα στα ίδια τα εργοστάσια. Στα μέσα Οκτώβρη οι συγκρούσεις γενικεύτηκαν σε όλη την πόλη και είχαν χαρακτήρα αγώνα σώματος προς σώμα. Οι μάχες γίνονταν στους δρόμους της πόλης, στα σπίτια, στα εργοστάσια και στη δεξιά όχθη του Βόλγα. Ηταν αδιάκοπες, μέρα και νύχτα. Οι Γερμανοί προσπάθησαν και το Νοέμβρη να ολοκληρώσουν την κατάληψη του Στάλινγκραντ, αλλά απέτυχαν κάτω από τη σθεναρή αντίσταση του Κόκκινου Στρατού και του σοβιετικού λαού, που ενίσχυε τους πολιορκημένους με κάθε τρόπο και μέσο. Στο τέλος της αμυντικής περιόδου, ο Κόκκινος Στρατός κρατά σταθερά τις θέσεις του βόρεια του εργοστασίου τρακτέρ, το εργοστάσιο «Μπαρικάντι» και τα βορειοανατολικά οικοδομικά τετράγωνα του κέντρου της πόλης. Το μέτωπο στο Στάλινγκραντ σταθεροποιούνταν. Η γερμανοφασιστική διοίκηση πείστηκε πια πως δεν μπορεί να επιτύχει την εκπλήρωση των αντικειμενικών της σκοπών και δόθηκε διαταγή να περάσει στην άμυνα. Ετσι, αποφάσισε να κρατήσει τα στρατεύματα στις θέσεις τους, μέχρι την άνοιξη του 1943, οπότε υπολόγιζε να τα ενισχύσει και να ξαναρχίσουν την επίθεση. Οι Γερμανοί περίμεναν ότι ύστερα από τόσο σκληρές και αιματηρές συγκρούσεις τα σοβιετικά στρατεύματα δε θα μπορούσαν να ενεργήσουν οποιαδήποτε σοβαρή επιχείρηση για πολύ χρόνο.
Ωστόσο, η σοβιετική διοίκηση, ακόμα και όταν διεξάγονταν οι σκληρές αμυντικές μάχες, σχεδίαζε τις μελλοντικές επιχειρήσεις και συγκέντρωνε δυνάμεις και μέσα για μεγάλη αντεπίθεση. Στις 13 Νοέμβρη, εγκρίθηκε από την ανώτατη διοίκηση και το γενικό επιτελείο σχέδιο με την κωδική ονομασία «Ουράν», που προέβλεπε την κύκλωση και εξόντωση του εχθρού στο Στάλινγκραντ. Το σχέδιο εγκρίθηκε από την ανώτατη διοίκηση με επικεφαλής τον Ι. Β. Στάλιν. Μέσα σε λιγότερο από 72 ώρες, στις 20 Νοέμβρη 1942, είχε σχηματιστεί ο κλοιός γύρω από τις χιτλερικές στρατιές, με μιαν αιφνιδιαστική και τέλεια οργανωμένη επίθεση του Κόκκινου Στρατού. Οι μάχες συνεχίστηκαν, σκληρές, μέχρι τα τέλη Γενάρη, οπότε παραδόθηκε η επίλεκτη 6η Στρατιά των χιτλερικών και στις 2 Φλεβάρη, ολοκληρώθηκε η συντριβή.
Στη διάρκεια της μάχης, οι στρατοί του φασιστικού συνασπισμού έχασαν το 25% της δύναμης που είχαν παρατάξει στο σοβιετογερμανικό μέτωπο. Η συντριβή των Γερμανών στο Βόλγα σήμαινε την αρχή της αποφασιστικής στροφής στο Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο και σε όλο το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Εως τη μάχη του Στάλινγκραντ, στην ιστορία των πολέμων, δεν υπήρξε ποτέ περίπτωση κύκλωσης και ολοκληρωτικής καταστροφής τόσο μεγάλης στρατιωτικής δύναμης.
Η σημασία και ο αντίκτυπος
Με τη μάχη του Στάλινγκραντ, ο Κόκκινος Στρατός απέσπασε τη στρατηγική πρωτοβουλία «και την κράτησε έως το τέλος του πολέμου» (Γ. Κ. Ζούκοφ: «Αναμνήσεις και Στοχασμοί», εκδόσεις ΣΕ, τόμος 2ος, σελ. 151). Η μάχη αυτή δημιούργησε ευνοϊκές συνθήκες για επιθέσεις όλων των σοβιετικών μετώπων. Η εξόντωση των ρουμανικών στρατιών και της 8ης ιταλικής στρατιάς οδήγησαν στην αρχή της πολιτικής κρίσης στη Ρουμανία και την Ιταλία. Η νίκη του Στάλινγκραντ ανέβασε το κύρος της Σοβιετικής Ενωσης, επέδρασε θετικά στην ανάπτυξη του κινήματος Εθνικής Αντίστασης στις κατεχόμενες χώρες και προκάλεσε αίσθημα υψηλής εκτίμησης των εργαζομένων όλων των χωρών προς το σοβιετικό λαό. Πολλά κράτη, που έως τότε δε διατηρούσαν διπλωματικές σχέσεις με την ΕΣΣΔ, έσπευσαν να τις αποκαταστήσουν. Η Τουρκία και η Ιαπωνία αρνήθηκαν να μπουν στον πόλεμο κατά της ΕΣΣΔ.
Εξαιρετικό αντίκτυπο, όμως, είχε η νίκη του Στάλινγκραντ και στην Ελλάδα. Η μεγαλειώδης νίκη του Σοβιετικού Στρατού στο Στάλινγκραντ, οι κατοπινές νίκες του στο Ανατολικό Μέτωπο - με κυριότερη αυτήν του Κουρσκ, τον Ιούλη και Αύγουστο του 1943, που οριστικά έγειρε την πλάστιγγα της στρατιωτικής πρωτοβουλίας στον Κόκκινο Στρατό - σε συνδυασμό με τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας το Σεπτέμβρη του 1943, άσκησαν ευνοϊκότατη επίδραση στην άνοδο του απελευθερωτικού κινήματος και στην Ελλάδα, ιδιαίτερα, δε, στην ανάπτυξη του ένοπλου αγώνα. Συνολικά, το κίνημα στην Ελλάδα πέρασε σε μια καινούρια, ανώτερη, φάση.
Ηταν μια νίκη, στην οποία υποχρεώθηκαν να υποκλιθούν όλοι και προπαντός οι Αγγλοαμερικανοί. «Είναι μία καταπληκτική νίκη», έγραψε ο Τσόρτσιλ στον Στάλιν. Ο Ρούσβελτ, πιο διαχυτικός, δε δίστασε να χαρακτηρίσει το γεγονός «ως ένα από τα λαμπρότερα κεφάλαια του πολέμου των λαών που ηνώθησαν εναντίον του ναζισμού και των μιμητών του».
Αντί επιλόγου
Το σημαντικότερο απ' όλα, όμως, γι' αυτήν την εκπληκτική εποποιία, ήταν ο ρόλος του Κόμματος των Μπολσεβίκων. Να τι γράφει ο Α. Μ. Βασιλιέφσκι, Α' στρατάρχης της ΕΣΣΔ και εκ των πρωταγωνιστών της νίκης: «Η ψυχή της άμυνας του Στάλινγκραντ ήταν το Κομμουνιστικό Κόμμα. Το κόμμα ήταν, που κατηύθυνε όλες τις προσπάθειες του λαού και του στρατού στην υπεράσπιση της γραμμής του Βόλγα, ενέπνευσε τους μαχητές σε ηρωικά κατορθώματα» (Α. Μ. Βασιλιέφσκι: «Απομνημονεύματα, εκδόσεις ΣΕ, σελ. 349).
Η Σοβιετική Ενωση, με την καθοδήγηση του ΚΚΣΕ, που είχε ΓΓ της ΚΕ τον Ι. Β. Στάλιν, σήκωσε το κύριο βάρος του αγώνα. Συνολικά, στο Ανατολικό Μέτωπο καταστράφηκαν ή αιχμαλωτίστηκαν 607 γερμανικές μεραρχίες, που σημαίνει ότι οι ναζί είχαν εκεί μέχρι και τετραπλάσιες απώλειες σε σύγκριση με όλα τα άλλα μέτωπα μαζί (Β. Αφρική, Δ. Ευρώπη, Ιταλία). Σε περισσότερα από 30 εκατομμύρια έφθασαν οι ανθρώπινες θυσίες της Σοβιετικής Ενωσης μαζί με τους ανάπηρους και τους τραυματισμένους. 20 εκατομμύρια ήταν οι νεκροί της, ανάμεσά τους το άνθος των κομμουνιστών, που έδωσαν ό,τι πολυτιμότερο για τη σωτηρία της σοσιαλιστικής πατρίδας. Αντίστοιχα, οι νεκροί της Βρετανίας ανέρχονταν σε 375.000 και των ΗΠΑ σε 405.000.
Τρομακτικές ήταν ακόμη και οι άλλες καταστροφές που υπέστη η ΕΣΣΔ: 1.710 πόλεις μετατράπηκαν σε σωρούς ερειπίων. Κάηκαν 70.000 χωριά και κεφαλοχώρια. Καταστράφηκαν ολοκληρωτικά ή εν μέρει 32.000 βιομηχανικές επιχειρήσεις και 65.000 χιλιόμετρα σιδηροδρομικών γραμμών. Καταληστεύτηκαν 98.000 κολχόζ, 5.000 σοβχόζ και μηχανοτρακτερικοί σταθμοί, χιλιάδες νοσοκομεία, σχολεία, ανώτερα ιδρύματα και βιβλιοθήκες.
Να τι αναφέρεται στις Θέσεις της ΚΕ του ΚΚΕ «Για τα 60 χρόνια από την Αντιφασιστική Νίκη των Λαών»: «Η γιγάντια συμβολή της Σοβιετικής Ενωσης στη νίκη κατά της Γερμανίας και των συμμάχων της επιτεύχθηκε χάρη: Στο ρόλο της εργατικής σοβιετικής εξουσίας στη δημιουργία και στην οργάνωση της αμυντικής θωράκισης της Σοβιετικής Ενωσης. Στα πλεονεκτήματα που προσφέρει η κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής και ο κεντρικός σχεδιασμός της οικονομίας. Στον πρωταγωνιστικό ρόλο των λαϊκών μαζών, με ηγέτιδα δύναμη την εργατική τάξη. Στο ρόλο του Κομμουνιστικού Κόμματος ως επαναστατικής εργατικής πρωτοπορίας.
Αν η Σοβιετική Ενωση δεν είχε διανύσει, πριν από τον πόλεμο, στη διάρκειά του και σε ελάχιστο χρόνο, μια τεράστια απόσταση στο δρόμο τής συνειδητά σχεδιασμένης κοινωνικοοικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης, της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, θα ήταν αδύνατη η σωτηρία της. Στη μάχη του Στάλινγκραντ, που αποτέλεσε τη ριζική στροφή προς τη νίκη, νικητής ήταν ο σοσιαλισμός και όχι η παγωνιά του ρωσικού χειμώνα, όπως προβάλλεται σκόπιμα από διάφορες πλευρές. Η κολοσσιαία προσπάθεια του νεαρού σοβιετικού κράτους αποκτά ακόμη μεγαλύτερη σημασία, αν συνυπολογιστεί ότι πραγματοποιήθηκε σε συνθήκες καπιταλιστικής περικύκλωσης, εμπορικού αποκλεισμού, ιμπεριαλιστικής προετοιμασίας νέου παγκόσμιου πολέμου, αποβολής της ΕΣΣΔ από την Κοινωνία των Εθνών (ΚτΕ), ανοιχτής παραβίασης διεθνών συμφωνιών και υπονόμευσης από οργανωμένες αντεπαναστατικές εγχώριες αστικές δυνάμεις, ακόμη και μέσα στο στρατό, καθώς και από τη διαβρωτική, υπονομευτική δράση του οπορτουνισμού, με τη μορφή κυρίως του τροτσκισμού».
ΠΗΓΕΣ:
1. «Για τα 60 χρόνια από την Αντιφασιστική Νίκη των Λαών», Θέσεις της ΚΕ του ΚΚΕ, ένθετη έκδοση στον «Ριζοσπάστη», 24/4/2005.
2. «Παγκόσμια Ιστορία», Ακαδημία Επιστημών της ΕΣΣΔ, τόμος Χ (Ι1-Ι2) (Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος), σελ. 251-268 και 287-306.
3. Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια, «Στάλινγκραντ, Μάχη 1942-1943».
4. «Η μάχη του Στάλινγκραντ», άρθρο στον «Ριζοσπάστη», Κυριακή 9/3/2008 και «Η σημασία του Στάλινγκραντ για την πορεία του πολέμου», άρθρο στον «Ριζοσπάστη», Κυριακή 31/1/1999.

Η ΥΠΟΘΕΣΗ ΜΟΥΧΑΡΙΝ

Η υπόθεση Μπουχάριν - Ρίκοφ


Από την τελική ομιλία του Στάλιν στην ολομέλεια της ΚΕ του ΠΚΚ(μπ), 5 Μάρτη 1937, γίνεται φανερό ότι επιδιώκεται η ενίσχυση της ιδεολογικοπολιτικής καθοδήγησης του Κόμματος στην εργατική τάξη και τ' άλλα λαϊκά στρώματα, η ιδεολογικοπολιτική ισχυροποίηση του ίδιου του κόμματος, η ενίσχυση των δεσμών του με τις μάζες, η ένταση της επαγρύπνησης, με δεδομένη τη δράση αντισοσιαλιστικών-αντικομματικών στοιχείων, η ενίσχυση του ελέγχου της Κομματικής δράσης από τα κάτω, από τις ΚΟΒ, την εργατική τάξη και τ' άλλα λαϊκά στρώματα, ως πολιτική αντιμετώπισης της «εσωτερικής απειλής». Ολ' αυτά τα μέτρα, παραμονές μάλιστα του πολέμου, αποσιωπώνται από τους αστούς δημοσιολόγους, όχι μόνο γενικά ως πολιτική του Κόμματος. Αλλά και ως ιδιαίτερη παρέμβαση του ίδιου του Στάλιν. Αντίθετα, επειδή την ίδια περίοδο, έγιναν οι «δίκες του 1937», τόσο των Μπουχάριν-Ράντεκ, όσο και ορισμένων άλλων στελεχών που ήταν ενταγμένα στο τροτσκιστικό μπλοκ, οι αστοί ιστοριογράφοι επέλεξαν να αναδείξουν ως κυρίαρχο πολιτικό ζήτημα τις δίκες, και μάλιστα χωρίς ίχνος επιφύλαξης, περί του αντίθετου των δικών τους υποθέσεων, γιατί αυτό έγινε το ισχυρό όπλο της αντικομμουνιστικής και αντισοσιαλιστικής προπαγάνδας.

Σχετικά με την υπόθεση Μπουχάριν-Ρίκοφ, έγινε συζήτηση στη συγκεκριμένη ολομέλεια της ΚΕ του ΠΚΚ(μπ). Να τι αναφέρεται ως προς αυτό σε άρθρο με τίτλο «Γιακίρ και Μπουχάριν: κουτσομπολιά και ντοκουμέντα»,(Site: Λεφτ Ρου), που απαντά στις μαρτυρίες της γυναίκας του Μπουχάριν, Α. Μ. Λάρινα (Λουριέ), όπως καταγράφονται στο βιβλίο της «Αξέχαστο», Μόσχα, 1989.

«Οπως είναι γνωστό, κατά τη διάρκεια της Ολομέλειας του Φλεβάρη-Μάρτη 1937, για την επεξεργασία σχεδίου απόφασης για την υπόθεση του Μπουχάριν και του Ρίκοφ, δημιουργήθηκε ειδική επιτροπή, πρόεδρος της οποίας έγιναν ο Μικογιάν και μέλη της οι: Αντρέεφ, Στάλιν, Μόλοτοφ, Καγκάνοβιτς Λ. Μ., Βοροσίλοφ, Καλίνιν, Γιέζοφ, Σκιριάτοφ, Κρούπσκαγια, Κοσιόρ, Παροσλάφσκι, Ζντάνοφ, Χρουστσόφ, Ουλιάνοβα, Μανουίλσκι, Λιτβίνοφ, Γιακίρ, Καμπάκοφ, Μπέρια, Μιρζογιάν, Εϊχε, Μπαγκίροφ, Ικράμοφ, Βαρέικις, Μπουντιόνι, Πάκοβλεφ Γ. Τσουμπάρ, Κοσαριόφ, Πόστισεφ, Πετρόφσκι, Νικολάγιεβα, Σβέρνικ, Ουγκάροφ, Αντίποφ, Γκαμάρνικ»...


Μολότοφ _ Στάλιν Αυτή η εκδοχή στηρίζεται σε ντοκουμέντα που παραθέτουν οι ιστορικοί Γκ. Μποντιουγκόφ και Β. Κοζλόφ, στο άρθρο τους «Β. Νικολάι Μπουχάριν: Επεισόδια της πολιτικής του βιογραφίας, Κομμουνίστ, 1988, Ν.13». Ας παρθεί υπ' όψιν ότι αυτά γράφονται στην περίοδο της Περεστρόικα, που ξανάνθισε η «σταλινολογία».

Ομως, ας επιστρέψουμε στο πρωτόκολλο της συνεδρίασης της Επιτροπής για την υπόθεση των Ρίκοφ και Μπουχάριν. Υπάρχουν άραγε ενδείξεις για να αμφισβητήσουμε την εγκυρότητά του; Σήμερα, όταν από τις αποθήκες του πρώην Κεντρικού Κομματικού Αρχείου βγήκε το πρωτότυπο ντοκουμέντο και για γενική επισκόπηση, δημοσιεύτηκε το φωτοαντίγραφό του, η παραμικρή αμφιβολία για την αυθεντικότητα αυτής της βασικής μαρτυρίας για τη δουλιά της επιτροπής του Πολιτικού Γραφείου ξεπέφτει από μόνη της....

«Η επιτροπή υπό την προεδρία του Μικογιάν, που δημιουργήθηκε στην Ολομέλεια για την επεξεργασία απόφασης για την "υπόθεση των σ.σ. Μπουχάριν και Ρίκοφ", άρχισε να λειτουργεί σε συνθήκες, όπου, φαινόταν τάχα πως το ζήτημα είναι ξεκάθαρο. Ομως ακόμα και τώρα ο Στάλιν αναγκάστηκε να καταφύγει σε πολιτικό ελιγμό. Αυτό επιβεβαιώνει το γεγονός της συζήτησης της τελικής διατύπωσης της απόφασης. Την πρόταση του Γιέζοφ - να διαγράψουν τους Μπουχάριν και Ρίκοφ από τα αναπληρωματικά μέλη της ΚΕ του ΠΚΚ (μπ) και από μέλη του ΠΚΚ (μπ) και να τους αποδώσουν στη δικαιοσύνη, στο στρατοδικείο με την υποσημείωση για τη λήξη της ανώτατης ποινής, τυφεκισμός - αρχικά την υποστήριξαν οι Μπουντιόνι, Μανουίλσκι, Σβέρνικ, Κοσαριόφ, Γιακίρ. Την πρόταση του Πόστισεφ - να τους αποδώσουν στη δικαιοσύνη χωρίς τυφεκισμό - την υποστήριξαν οι Σκιριάτοφ, Αντίποφ, Χρουστσόφ, Νικολάεβα, Κοσιόρ, Πετρόφσκι, Λιτβίνοφ. Και ποιος ξέρει πώς θα εξελίσσονταν τα γεγονότα αν δεν πρότεινε ο Στάλιν μια ελαστική και λεπτή κίνηση: "στη δικαιοσύνη να μην αποδοθούν, αλλά να προωθήσουμε την υπόθεση των Μπουχάριν και Ρίκοφ στο Λαϊκό Επιτροπάτο Εσωτερικών Υποθέσεων (ΛΕΕΥ)", τάχα για συμπληρωματική διερεύνηση. Τη συγκεκριμένη πρόταση αρχικά την υποστήριξαν οι Ουλιάνοβα, Κρούπσκαγια, Βαρέικις, Μόλοτοφ, Βοροσίλοφ και στη συνέχεια και όλα τα άλλα μέλη της επιτροπής. Για αυτή την ενιαία άποψη ενημέρωσε ο Στάλιν στις 27 Φλεβάρη 1937 τους μετέχοντες στην Ολομέλεια. Η Ολομέλεια ομόφωνα έκανε αποδεκτή αυτή την απόφαση με δυο αποχές των Μπουχάριν και Ρίκοφ». Στο ίδιο άρθρο γίνονται οι εξής αναφορές:

«Ας στρέψουμε την προσοχή μας στο αντίγραφο του φτιαχθέντος με τα χέρια του Μικογιάν πρωτοτύπου πρωτοκόλλου της ειδικής επιτροπής.

Τι βλέπουμε; Πρώτον, κανείς από τους παρόντες δεν είχε ίχνος αμφιβολίας για το αν αξίζει να διαγράψουν τους Μπουχάριν και Ρίκοφ από το ΠΚΚ (μπ) - όλοι ομόφωνα ήταν "υπέρ", δε συμφωνούσαν μόνο στο κατά πόσο θα πρέπει να είναι σκληρή η τιμωρία. Με την πλέον σκληρή πρόταση τοποθετήθηκε ο Γιέζοφ, η άποψη του οποίου ήταν "να διαγραφούν από αναπληρωματικά μέλη της ΚΕ του ΠΚΚ (μπ) και από μέλη του ΠΚΚ (μπ) και να δοθούν στη δικαιοσύνη με εκτέλεση" και την υποστήριξαν οι Μπουτιόνι, Μανουίλσκι, Σβέρνικ, Κοσαριόφ και Γιακίρ. Ενάντια στη θανατική ποινή όμως, υπέρ του να δοθούν στη δικαιοσύνη, οι Μπουχάριν και Ρίκοφ, τοποθετήθηκαν οι Πόστισεφ, Σκιριάτοφ, Αντίποφ, Χρουστσόφ, Νικολάεβα, Σ. Κοσιόρ, Πετρόφσκι και Λιτβίνοφ. 16 από τα 36 μέλη της επιτροπής δεν τοποθετήθηκαν κατά τις ομιλίες, αν και ο προεδρεύων της επιτροπής, Α. Ι. Μικογιάν, ακόμα πριν ξεκινήσουν οι εργασίες της επιτροπής, εξέφρασε την αλληλεγγύη του με τα λεχθέντα στην ομιλία του Γιέζοφ διωκτικά μέτρα.

Τέλος, μερικά μέλη της επιτροπής τοποθετήθηκαν "υπέρ της πρότασης του σ. Στάλιν". Ομως, ποια ήταν αυτή;

Από το φωτοαντίγραφο του πρωτοκόλλου της επιτροπής συνεπάγεται αρχικά ότι "η πρόταση του σ. Στάλιν" οδηγούσε στο να περιοριστούν μόνο στη διοικητική εξορία, χωρίς να αποδοθούν στη δικαιοσύνη οι Μπουχάριν και Ρίκοφ και χωρίς να δοθεί η υπόθεση στο ΛΕΕΥ. Ακριβώς μια τέτοια πρόταση - "να εξορίσουν" - υποστήριξαν στις ομιλίες τους οι Μ. Ουλιάνοβα, Βαρέικις, Κρούπσκαγια, Μόλοτοφ, Βοροσίλοφ. Ομως υπό την πίεση των ριζοσπαστικά διακειμένων μελών της επιτροπής, φαίνεται ότι λήφθηκε άλλη απόφαση, και για την τελική επικύρωσή της από την Ολομέλεια επεξεργάστηκαν άλλη "αιτιολογημένη απόφαση", στην οποία γινόταν ήδη λόγος για την αναγκαιότητα να αποδοθεί η υπόθεση των Μπουχάριν και Ρίκοφ στο ΛΕΕΥ. Αν και δεν είναι τόσο ξεκάθαρο, ποιος έκανε την πρόταση με αυτό το περιεχόμενο, έλαβε την υποστήριξη όλων των μελών της επιτροπής. Είναι δυνατό να ήταν κάποιο σχόλιο ή κατά την τοποθέτηση του Στάλιν στη συνεδρίαση της επιτροπής συζητήθηκαν διάφορες εκδοχές απόφασης για το ζήτημα της υπόθεσης των Ρίκοφ και Μπουχάριν, όμως σε κάθε περίπτωση "η πρόταση του σ. Στάλιν" ήταν η πιο ελαφριά από όσες ακούστηκαν.

Οπως υπενθυμίζουν στους αναγνώστες τους οι Ντζ. Γκετί (ΗΠΑ) και Ο. Ναούμοφ (Ρωσία), στο αυστηρά ντοκουμενταρισμένο βιβλίο τους "Ο δρόμος προς την τρομοκρατία. Ο Στάλιν και η αυτοκαταστροφή των μπολσεβίκων στα 1932-1939", στην εξεταζόμενη περίοδο "η μετριοπαθής" θέση του αρχηγού στο ζήτημα των διώξεων και ιδιαίτερα σε σχέση με το Μπουχάριν δεν ήταν κάτι το κατ' εξαίρεση.

"Μετά την αποκατάσταση του Μπουχάριν τον Σεπτέμβριο του 1936 και τις προσπάθειες του Στάλιν να ανασταλεί η δικαστική εξέταση εναντίον του στην Ολομέλεια του Δεκέμβρη του 1936, αυτή ήταν η τρίτη περίπτωση που ο Στάλιν προσωπικά παρενέβη, για να μην δώσουν τον Μπουχάριν στη δικαιοσύνη".11

Δεν είναι όμως μόνο αυτό. Διαψεύδοντας τα ψεύδη και τις συκοφαντίες των στηλιτευτών του Στάλιν, στα σχόλιά τους για τα γεγονότα της Ολομέλειας της ΚΕ του ΠΚΚ (μπ) του Φλεβάρη - Μάρτη, οι συγγραφείς εξάγουν το εξής συμπέρασμα:

"Τώρα μπορούμε οριστικά να αποκλείσουμε την άποψη που συχνά συναντάμε στη βιβλιογραφία, ότι ο Στάλιν υποχωρούσε στην άποψη του συνασπισμού των παλιών μπολσεβίκων, που ήταν διακείμενοι ενάντια στην τρομοκρατία. Μεταξύ αυτών που συχνά αναφέρονταν σε αυτό το ρόλο (Κουίμπισεφ,, Κίροφ, Ορτζονικίτζε και άλλοι) ούτε ένας δεν ήταν ζωντανός όταν γινόταν αυτή η Ολομέλεια. Αντίθετα, σύμφωνα με τα ντοκουμέντα, βγαίνει πως ο Στάλιν ήταν ο μοναδικός ο οποίος συνέχιζε να αντιστέκεται τόσο στη φυλάκιση όσο και στη θανατική ποινή".

Είναι ενδιαφέρον, ότι την άποψη των επιστημόνων την υποστηρίζουν και μερικές άλλες πρωτοβουλίες του Στάλιν, που ακούστηκαν σε αυτή την ίδια Ολομέλεια του Φλεβάρη - Μάρτη. Ετσι, η μια από τις δυο ομιλίες του αρχηγού ήταν αφιερωμένη στα αποτελέσματα της συζήτησης για το θέμα "των διδαγμάτων από τις δολιοφθορές, τα σαμποτάζ και την κατασκοπία των ιαπωνο-γερμανο-τροτσκιστών πρακτόρων ενάντια στα λαϊκά επιτροπάτα της βαριάς βιομηχανίας και των οδών επικοινωνίας". Με αυτή την ομιλία 13, είναι ιδιαίτερα χρήσιμο να γνωριστούν όλοι οι οπαδοί "των φοβερών" για τη "μεγάλη τρομοκρατία". Οι βασικές προτάσεις του Στάλιν για το ξεπέρασμα στη χώρα των επικίνδυνων κοινωνικο-πολιτικών τάσεων, οδηγούσαν όχι στις μαζικές συλλήψεις και τιμωρίες, αλλά στην αναγκαιότητα... να ενισχυθεί η δουλιά στο εσωτερικό του ΠΚΚ (μπ), στηριζόμενη στην ανάπτυξη της δημοκρατίας, της κομματικής μόρφωσης και της ιδεολογικής επανεπροετοιμασίας των στελεχών στις λενινιστικές διαλέξεις».

Κυκλοφορεί επίσης το βιβλίο "Η Δεξιά παρέκλησση στο Κ.Κ.(μπολσεβίκων) της ΕΣΣΔ που είναι η ομιλία του Στάιν στην Κεντρική Επιτροπή για το θέμα Μπουχάριν. Πραγματικά αξίζει να το μελετήσει κάποιος , ακόμα και εχθρός του Στάλιν για να δει το μεαλείο της διαλεκτικής σκέψης ,που πραγματικά με επιχειρήματα αποκαλύπτει τα θεωρητικά λάθη του Μπουχάριν και βάζει τα πράγματα στη θέση τους.

Το Ντοκουμέντο της Λίμνης Ρίτσα

Κοινές εκτιμήσεις για την ήττα και τη νέα κατάσταση
Το "Ντοκουμέντο της Λίμνης Ρίτσα" και η απόφαση της συνδιάσκεψης στο Μπουρέλι. Μύθοι και πραγματικότητες



Μετά την ήττα στο Βίτσι - Γράμμο και την υποχώρηση του ΔΣΕ στην Αλβανία και τη Βουλγαρία, η ηγεσία του ΚΚΕ αλλά και ολόκληρο το κίνημα, τόσο στο εξωτερικό όσο και στην Ελλάδα, βρέθηκε μπροστά σε μια καινούρια κατάσταση, για την οποία έπρεπε να χαραχτεί σαφής και συγκεκριμένη πολιτική. Το πρόβλημα δεν ήταν αποκλειστικά των Ελλήνων κομμουνιστών και προοδευτικών ανθρώπων. Αφορούσε και τα αδελφά κόμματα, ιδίως της ΕΣΣΔ και των λαϊκών Δημοκρατιών, αφού χιλιάδες πολιτικοί πρόσφυγες έβρισκαν καταφύγιο στα εδάφη τους και είχαν την ανάγκη της στήριξης και βοήθειάς τους. Πέραν όμως αυτού, ο κίνδυνος εισβολής των ιμπεριαλιστών στις λαϊκές Δημοκρατίες και κυρίως στην Αλβανία, με προγεφύρωμα την Ελλάδα και με πρόσχημα την παρουσία εκεί του ΔΣΕ, ήταν κάτι παραπάνω από υπαρκτός. Ετσι ο Ν. Ζαχαριάδης επισκέφθηκε αμέσως τη Σοβιετική Ενωση για επαφές με τη σοβιετική ηγεσία και τον ίδιο το Στάλιν. Οι επαφές αυτές είχαν ως αποτέλεσμα να συμφωνηθεί ένα πλαίσιο κοινών εκτιμήσεων - του ΚΚΕ και του ΚΚΣΕ - για την ήττα και τη στάση του ΚΚΕ μπροστά στη στη νέα κατάσταση που διαμορφώθηκε. Επίσης, κανονίστηκαν ζητήματα σχετικά με την εγκατάσταση των πολιτικών προσφύγων - μαχητών του ΔΣΕ, στην ΕΣΣΔ και στις λαϊκές Δημοκρατίες Η πολιτική αυτή γραμμή αποκρυσταλλώθηκε σε ένα κείμενο που είναι ευρύτερα γνωστό ως "Ντοκουμέντο της Μόσχας", ή ως "ντοκουμέντο της Λίμνης Ρίτσα". Για το ντοκουμέντο αυτό έχουν γραφεί πολλοί μύθοι και αντικομμουνιστικές ανοησίες. Η αλήθεια είναι πιο πεζή.

Μαρτυρίες για το ντοκουμέντο
Από τα τότε ηγετικά στελέχη του Κόμματος, μαρτυρίες γύρω από το ντοκουμέντο έχουν δώσει ο Βλαντάς και ο Γούσιας. Ο πρώτος συνοδεύει τη μαρτυρία του με διάφορες κρίσεις αντικομμουνιστικού χαρακτήρα, που βεβαίως δεν απηχούν τις τότε απόψεις του, αλλά πηγάζουν από τη μετέπειτα πορεία που ακολούθησε έξω από το ΚΚΕ. Η μαρτυρία του δεύτερου είναι ένα κράμα αλήθειας και μυθοπλασιών. Στην πραγματικότητα η ιστορία που διηγείται είναι ένα κατασκεύασμα, αφού - πέραν των μυθοπλασιών - ανακατεύονται αληθινά γεγονότα που δεν έχουν χρονική συνάφεια μεταξύ τους - δηλαδή έχουν γίνει σε διαφορετικό χρόνο το ένα από το άλλο - και συνεπώς το αποτέλεσμα που βγαίνει είναι, χωρίς υπερβολή, μυθιστόρημα. Η επισήμανσή μας αυτή αφορά, κυρίως, τα όσα ισχυρίζεται ο Γούσιας ότι συζήτησαν ο Στάλιν με το Ζαχαριάδη. Ας δούμε όμως τις μαρτυρίες αυτές περιοριζόμενοι αποκλειστικά στα στοιχεία που κατατίθενται γύρω από την ιστορία του ντοκουμέντου.

Σύμφωνα με όσα λέει ο Δ. Βλαντάς, μετά την ήττα του ΔΣΕ και το πέρασμά του στην Αλβανία, ο Ν. Ζαχαριάδης πήγε στη Σοβιετική Ενωση για επαφές με το ΚΚΣΕ. Συναντήθηκε με τον Στάλιν στο Καύκασο, σε μια βίλα στις όχθες της λίμνης Ρίτσα, όπου ο Σοβιετικός ηγέτης παραθέριζε. Εκεί ο Ζαχαριάδης παρέδωσε στο Στάλιν ένα κείμενο θέσεων για τις αιτίες ήττας του ΔΣΕ και τα καθήκοντα του Κόμματος μπροστά στην καινούρια κατάσταση που είχε διαμορφωθεί. Το κείμενο αυτό ήταν στα ρώσικα. Ο ηγέτης της ΕΣΣΔ έκανε ορισμένες επουσιώδης διορθώσεις. Η πιο σοβαρή διόρθωση ήταν να σβήσει από το κείμενο την εκτίμηση ότι "η υποχώρηση του ΔΣΕ ήταν προσωρινή". Στο τέλος το υπέγραψε ιδιοχείρως. Στη συνέχεια ο Ζαχαριάδης επέστρεψε στην Αλβανία, όπου στα Τίρανα συγκλήθηκε το ΠΓ και ενέκρινε το κείμενο αυτό καθιστώντας το απόφασή του και συνεπώς επίσημο κείμενο του Κόμματος. Κατόπιν το ντοκουμέντο αυτό και η πολιτική γραμμή που χάρασσε για το Κόμμα εγκρίθηκε από τη συνδιάσκεψη των κομματικών οργανώσεων των τμημάτων Βίτσι - Γράμμου του ΔΣΕ, που συγκλήθηκε στις 29 - 30/9/1949 στο Μπουρέλι της Αλβανίας. (Βλέπε Δ. Βλαντά: "1950 - 1967: Τραγωδία του ΚΚΕ", σελ. 12 - 13).

Η μαρτυρία του Γούσια, συμφωνεί απόλυτα με όσα λέει ο Βλαντάς για ταξίδι του Ζαχαριάδη στην ΕΣΣΔ και συνάντηση του με το Στάλιν στη λίμνη Ρίτσα. Ο Γούσιας αναφέρει επίσης ότι ο Ζαχαριάδης αναχώρησε για τη Σοβιετική Ενωση στις 4/9/1949, τη νύχτα. Για διορθώσεις του Στάλιν πάνω στο ντοκουμέντο δεν αναφέρει τίποτα πέρα από το ότι ο Σοβιετικός ηγέτης το υπέγραψε. (Βλέπε: Γ. Βοντίτσιος - Γούσιας: "Οι αιτίες για τις ήττες, τη διάσπαση του ΚΚΕ και της ελληνικής αριστεράς", τόμος β', σελ. 11).

Για ταξίδι του Ζαχαριάδη στη Σοβιετική Ενωση, μετά την ήττα και την υποχώρηση του ΔΣΕ, μιλάει και ο Β. Μπαρτζιώτας στο βιβλίο του "Εξήντα χρόνια Κομμουνιστής" (σελ. 314 - 315). Ομως δεν κάνει καμία αναφορά στο ντοκουμέντο. Απλά αναφέρει ότι επιστρέφοντας ο Ζαχαριάδης στην Αλβανία έφερε μαζί του απόφαση της ΚΕ του ΚΚΣΕ και της Σοβιετικής Ενωσης με την οποία γίνονταν δεχτοί στην ΕΣΣΔ, ως πολιτικοί πρόσφυγες, οι μαχητές του ΔΣΕ που πολέμησαν στο Βίτσι - Γράμμο.

Ιστορικά στοιχεία για το ντοκουμέντο έχουν δώσει κι άλλοι, μεταξύ των οποίων οι Λ. Ελευθερίου και Π. Ανταίος. Τα γραπτά των τελευταίων είναι ένα ανακάτεμα της αλήθειας με τα παραμύθια. Εντούτοις, απ' όσα λένε επιβεβαιώνεται πως το επονομαζόμενο Ντοκουμέντο της Μόσχας κάθε άλλο παρά ήταν δημιούργημα των Σοβιετικών. Σύμφωνα με τα γραπτά του Ελευθερίου και του Ανταίου, ο Ζαχαριάδης πήγε στην ΕΣΣΔ μετά την ήττα του ΔΣΕ και συναντήθηκε με τον Στάλιν στη Μόσχα. Πριν τη συνάντηση ο Στάλιν ζήτησε από τον ηγέτη του ΚΚΕ ένα κείμενο θέσεων για τις αιτίες της ήττας του ΔΣΕ και τα νέα καθήκοντα του ΚΚΕ. Στο κείμενο αυτό - πάντα κατά τον Ελευθερίου και τον Ανταίο - έκαναν αρχικά παρατηρήσεις οι Μολότοφ - Μαλένκοφ, ενώ ο Στάλιν επέμεινε να υπογραμμιστεί στις αιτίες ήττας του ΔΣΕ "η προδοσία του Τίτο". Κατόπιν, ο Στάλιν έγραψε κάτω από το διορθωμένο κείμενο τη ρώσικη λέξη "πράβιλνο" (σωστά) και το υπέγραψε. Ως ημερομηνία τελικής επεξεργασίας του ντοκουμέντου από τον Ζαχαριάδη και τη σοβιετική ηγεσία - και υπογραφής του από τον Στάλιν - οι Ελευθερίου και Ανταίος, ορίζουν τη 16η Σεπτεμβρίου 1949. (Βλέπε: Λ. Ελευθερίου: "Συνομιλίες με το Ν. Ζαχαριάδη", σελ. 44 και Π. Ανταίος: "Ν. Ζαχαριάδης: Θύτης και θύμα", σελ. 172).

Ορισμένες παρατηρήσεις
Είναι αναμφισβήτητο γεγονός ότι μετά την ήττα του ΔΣΕ υπήρξε συνάντηση Στάλιν - Ζαχαριάδη, απόρροια της οποίας ήταν το επονομαζόμενο "Ντοκουμέντο της Μόσχας" ή "Ντοκουμέντο της Λίμνης Ρίτσα". Η συνάντηση αυτή έγινε στη λίμνη Ρίτσα, όπως βεβαιώνει ο Ν. Ζαχαριάδης στο τελευταίο, πριν το θάνατό του, γράμμα (Βλέπε: Π. Ανταίος: "Ν. Ζαχαριάδης: Θύτης και θύμα", σελ. 505 - 506). Επίσης, είναι γεγονός ότι αυτό το ντοκουμέντο δεν ήταν τίποτε άλλο παρά ένα κείμενο που συντάχθηκε από τον Ζαχαριάδη και διορθώθηκε σε επιμέρους πλευρές του από τον Σοβιετικό ηγέτη. Πρέπει ακόμη να θεωρηθεί μάλλον ορθή η πληροφορία που δίνει ο Βλαντάς ότι ο Στάλιν διέγραψε την εκτίμηση για προσωρινή υποχώρηση του ΔΣΕ. Και τούτο διότι η ηγεσία του ΚΚΕ αμέσως μετά την υποχώρηση προέβαλε αυτή τη θέση πιθανόν για να κρατήσει υψηλό το ηθικό των μαχητών του ΔΣΕ, των μελών και των οπαδών του Κόμματος. Τέλος, ανταποκρίνεται στην αλήθεια ότι το Ντοκουμέντο αυτό φέρει ιδιόχειρη σημείωση του Στάλιν. Σύμφωνα με τον Ζαχαριάδη, ο Στάλιν έγραψε τη λέξη "Σύμφωνος" (στο ίδιο, σελ. 506). Προφανώς αυτό έγινε γιατί ο Σοβιετικός ηγέτης και το ΚΚΣΕ ήθελαν να βοηθήσουν το ΚΚΕ να αποφύγει τις αδικαιολόγητες τριβές που ήταν δυνατό να εμφανιστούν στο Κόμμα μετά από μια τέτοια ήττα.

Τα όσα ισχυρίζονται οι Ανταίος - Ελευθερίου περί επιμονής του Στάλιν για υπογράμμιση της προδοσίας του Τίτο, δεν επιβεβαιώνονται από πουθενά. Πρόκειται για αυθαιρεσίες που καμία σχέση δεν έχουν με την πραγματικότητα. Καταρχήν, ο Στάλιν - ανεξαρτήτως του τι πίστευε ή τι ήθελε - δεν είχε κανένα λόγο να επιμείνει στην υπογράμμιση της προδοσίας του Τίτο. Το ίδιο το ΚΚΕ υπογράμμιζε αυτή την προδοσία και μάλιστα δημόσια, με σαφή και κατηγορηματικό τρόπο. Επίσης, αξίζει να προσεχτεί ότι το ντοκουμέντο αναφέρει τρεις αιτίες για την ήττα. Η δε "προδοσία του Τίτο" καταγράφεται τρίτη στη σειρά, πράγμα που σημαίνει πως αν υπήρχε επιμονή του Στάλιν να υπογραμμιστεί ιδιαίτερα, η καταγραφή της σίγουρα θα ήταν σε διαφορετική θέση. Το Ντοκουμέντο δεν ήταν τίποτα περισσότερο και τίποτα λιγότερο από μια βάση κοινών εκτιμήσεων ΚΚΕ - ΚΚΣΕ.

Τέλος, πρέπει να ληφθούν ως ορθές οι μαρτυρίες που παραθέσαμε και οι οποίες αναφέρουν ότι αυτό το ντοκουμέντο υιοθετήθηκε από το ΠΓ, έγινε δηλαδή επίσημο κείμενο του ΚΚΕ και πολιτικός του μπούσουλας. Αλλωστε στη βάση των θέσεων που περιέχει στηρίχτηκαν οι αποφάσεις της κομματικής συνδιάσκεψης στο Μπουρέλι και της 6ης Ολομέλειας της ΚΕ, λίγες μέρες αργότερα.

Ορισμένα επιπλέον στοιχεία
Μιλώντας στην 7η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, το 1957, ο Ν. Ζαχαριάδης ανέφερε αυτολεξεί ολόκληρο το ντοκουμέντο (Βλέπε: "7η πλατιά Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, 18 - 24 Φλεβάρη 1957 - Μόνο για εσωκομματική χρήση" σελ. 211 - 212 και Π. Δημητρίου: "Η διάσπαση του ΚΚΕ", εκδόσεις ΘΕΜΕΛΙΟ, τόμος Α', σελ. 97 - 98). Αναφορές στο ντοκουμέντο γίνονται εκτενώς και στην 7η Ολομέλεια της ΚΕ του 1950, κυρίως από τον Ζαχαριάδη και τον Παρτσαλίδη. Επίσης ο Ν. Ζαχαριάδης το παραθέτει ολόκληρο - πλην του σημείου "ε" της παραγράφου 5 - στην παράνομη μπροσούρα του "Προβλήματα της κρίσης του ΚΚΕ" (Εκδόσεις ΓΛΑΡΟΣ, σελ. 36 - 38). Το ντοκουμέντο στην πρωτότυπη μορφή του ήταν στα ρώσικα. Μεταφράστηκε δε στα ελληνικά από τον Μ. Παρτσαλίδη, σύμφωνα με τη μαρτυρία του Ν. Ζαχαριάδη που κατατέθηκε στην 7η Ολομέλεια της ΚΕ το 1950. Για να έχει πλήρη γνώση του θέματος ο αναγνώστης παραθέτουμε ολόκληρο το "Ντοκουμέντο της Λίμνης Ρίτσα" - όπως υπάρχει μεταφρασμένο στα ελληνικά - καθώς και την απόφαση της συνδιάσκεψης στο Μπουρέλι. Τα υλικά αυτά προέρχονται από το αρχείο του ΚΚΕ και μας παραδόθηκαν από το Ιστορικό Τμήμα της ΚΕ του. Σε ό,τι αφορά το "Ντοκουμέντο της Λίμνης Ρίτσα" σημειώνουμε ότι μέχρι στιγμής δεν έχει γίνει δυνατός ο εντοπισμός του ρώσικου πρωτοτύπου.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΓΙΑ ΣΤΑΛΙΝ

1. 
   
   ΑΠΑΝΤΑ ΣΤΑΛΙΝ (τόμοι 15)








2. 
   
   ΘΕΜΕΛΙΑΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ








3. 
   
   ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΛΕΝΙΝΙΣΜΟΥ








4. 
   
   ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΤΑΚΤΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ








5. 
   
   ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΟ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟ








6. 
   
   ΜΙΑ ΑΛΛΗ ΜΑΤΙΑ στο ΣΤΑΛΙΝ(Λούντο Μάρτενς)








7. 
   
   ΣΤΑΛΙΝ (περιοδικό που εκδίδεται στην ΕΛΛΑΔΑ

Η αλήθεια για το σύμφωνο Μολότοφ - Ρίμπερντροπ

Πώς η Σοβιετική Ενωση οδηγήθηκε στην υπογραφή του σύμφωνου μη επίθεσης με τη Γερμανία, του γνωστού και ως συμφώνου Μολότοφ - Ρίμπερντροπ; Ποιος υπήρξε ο ρόλος και η ταχτική των ΗΠΑ, Μ. Βρετανίας, Γαλλίας;
Οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις και η Σοβιετική Ενωση
Η σημερινή μέρα για το λαό μας καθιερώθηκε ως ιστορική επέτειος που ανασκαλεύει τη μνήμη για να θυμάται την εθνικοαπελευθερωτική και ταυτόχρονα αντιφασιστική -αντιιμπεριαλιστική πάλη στη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου πολέμου. Ενός πολέμου ιμπεριαλιστικού, άρα άδικου, ενώ από τη μεριά των λαών ήταν δίκαιος. Και τα διδάγματα της εποχής εκείνης δεν είναι ιστορικά μόνο ως προς το ότι αναφέρονται σε γεγονότα της ταξικής πάλης του παρελθόντος. Αλλά είναι διδάγματα που ενισχύουν την ταξική πάλη στο σήμερα, για να μπορούμε να σιγουρεύουμε το σκοπό και την κατεύθυνσή της. Αλλωστε η εποχή μας συνεχίζει να 'ναι εποχή του ιμπεριαλισμού.
Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος, ήταν αποτέλεσμα της όξυνσης των ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων, αλλά και της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης του 1929-1933, που, παρά την όποια μικρή αναζωογόνηση στη δεκαετία του '30 δεν ξεπεράστηκε. Ο πόλεμος, ως διέξοδος, αποτελούσε το μέσο για το εδαφικό ξαναμοίρασμα του κόσμου ανάμεσα στις τότε ιμπεριαλιστικές δυνάμεις. Και πρώτ' απ' όλα στόχευε στη συντριβή του πρώτου σοσιαλιστικού κράτους στον κόσμο, της ΕΣΣΔ και στην ανατροπή του σοσιαλισμού, ώστε να ξανακερδίσουν ένα χαμένο κρίκο στην ιμπεριαλιστική αλυσίδα.
Πώς προετοιμάστηκε ο πόλεμος; Πώς ξαναξεπήδησε από την ηττημένη μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο Γερμανία το νέο και πιο βάρβαρο αιματηρό μακελειό που γνώρισε η ανθρωπότητα; Πώς η Γερμανία μετά από τους βαρείς όρους μετά την ήττα της και κυρίως την απαγόρευση να εξοπλίζεται, κατάφερε να αναπτύξει αυτή την τεράστια πολεμική μηχανή; Οι απαντήσεις σε όλα αυτά, που αποτελούν ιστορικά γεγονότα, αλλά χρήσιμα, για να εξάγονται αναγκαία συμπεράσματα για την ταξική φύση του καπιταλισμού, βοηθούν να αντιληφθούμε όχι μόνο το πώς δημιουργούνται οι προϋποθέσεις εξαπόλυσης του πολέμου, αλλά σ' ένα βαθμό να προβλέπουμε κιόλας. Με δεδομένο ότι ο πόλεμος είναι σύμφυτος με το εκμεταλλευτικό σύστημα.
Μύχιοι πόθοι Αγγλογάλλων και Αμερικάνων
Η Γερμανία, παρά το ότι είχε ηττηθεί στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, παρά την επιβολή σκληρών όρων με τη συνθήκη των Βερσαλλιών από τους νικητές, (Αγγλία, Γαλλία) εξακολουθούσε να είναι ιμπεριαλιστική δύναμη. Η Αγγλία και η Γαλλία γνώριζαν ότι η Γερμανία μπορούσε πάλι να προπορευτεί απ' τις άλλες καπιταλιστικές χώρες. Ετσι θα έπρεπε λογικά οι αστικές τάξεις της Αγγλίας και της Γαλλίας με όλες τους τις δυνάμεις να εμποδίσουν την οικονομική αναγέννηση και τη στρατιωτική ανάπτυξη της Γερμανίας. Αλλά έκαναν εντελώς το αντίθετο, και εδώ αποδεικνύεται για άλλη μια φορά ότι η ταξική αλληλεγγύη συνυπάρχει με τους ανταγωνισμούς του κεφαλαίου, πολύ δε περισσότερο που τώρα υπήρχε και ο κοινός εχθρός, ο μπολσεβικισμός. Οχι μόνο ως ιδεολογία και πολιτική, αλλά ως κρατική οντότητα και οργάνωση της εργατικής τάξης και των συμμάχων της στην Ενωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών.
Ετσι συνέβαλαν τα μέγιστα για την αναγέννηση της οικονομικής και πολεμικής ισχύος της Γερμανίας. Απ' το 1924 - 1925 τα καπιταλιστικά κράτη της Δυτικής Ευρώπης εφάρμοσαν μια τέτοια πολιτική. Η Γερμανία ανορθώθηκε οικονομικά με τα σχέδια Ντοζ (1924) και Γιανκ (1929), τα οποία εμπνεύστηκαν κι έθεσαν σε εφαρμογή οι κύριοι εκπρόσωποι του αμερικανικού και του αγγλογαλλικού χρηματιστικού κεφαλαίου. Δεν είναι, άλλωστε, τυχαίο που με την εφαρμογή αυτών των σχεδίων τα μεγαλύτερα αμερικάνικα μονοπώλια («Στάνταρντ Οϊλ», «Τζένεραλ Ελέκτρικ», «Τζένεραλ Μότορς», «Ιντερνάσιοναλ Τέλεγκραφ εντ Τέλεφον Κόμπανι», «Φορντ», «Ανακόντα» κλπ.) διεισδύσανε στη Γερμανική Βιομηχανία με τη μέθοδο των απευθείας επενδύσεων. Στην καθαρά πολεμική παραγωγή, η πρόοδος της ναζιστικής Γερμανίας, χάρη στα ξένα κεφάλαια, υπήρξε εντυπωσιακή. Στα χρόνια 1933-39 τα πολεμικά έξοδα της Γερμανίας αυξήθηκαν περισσότερο από 12 φορές, ενώ η γερμανική πολεμική παραγωγή αυξήθηκε 22 φορές. Οι ένοπλες δυνάμεις της την 1η Σεπτέμβρη του 1939 έφταναν τα 4,6 εκατομ. άνδρες και διέθεταν 26 χιλ. πυροβόλα και όλμους, 3,2 χιλ. άρματα μάχης, 4,4 χιλ. πολεμικά αεροπλάνα, 115 πολεμικά πλοία (από αυτά 57 υποβρύχια).
Το βασικό περιεχόμενο των διεθνών εξελίξεων καθοριζόταν βασικά από την αντίθεση ανάμεσα στο σοσιαλισμό και τον καπιταλισμό, που εκφραζόταν ως αντίθεση ανάμεσα στην ΕΣΣΔ και τα καπιταλιστικά κράτη. Οι αστικές κυβερνήσεις επιδίωκαν να τσακίσουν το σοσιαλισμό. Απ' αυτό το σκοπό καθοδηγούνταν και στο γερμανικό ζήτημα οι κυβερνήσεις των νικηφόρων κρατών. Τα ισχυρά καπιταλιστικά κράτη, μετά την αποτυχία της στρατιωτικής επέμβασής τους κατά του σοβιετικού κράτους, στα πρώτα δυο χρόνια μετά την Οχτωβριανή Επανάσταση, δεν εγκατέλειψαν τα σχέδιά τους για την εξόντωση του σοσιαλισμού με την ένοπλη βία. ΗΠΑ, Αγγλία και Γαλλία συνέχισαν να καταστρώνουν σχέδια για νέες αντισοβιετικές πολεμικές περιπέτειες. Και προσπαθώντας να βρουν τις απαραίτητες στρατιωτικές δυνάμεις για να πραγματοποιήσουν αυτά τους τα σχέδια έστρεψαν την προσοχή τους προς τη Γερμανία.
Η Γερμανία με τη μεγάλη στρατιωτική και οικονομική της ισχύ, με την ικανότητά της να παραθέσει στο μέτωπο σημαντικό στρατό, με τη μιλιταριστική της παράδοση, ήταν ικανή να εξαπολύσει πόλεμο για την καταστροφή της ΕΣΣΔ.
ΗΠΑ, Αγγλία και Γαλλία, σχεδίαζαν την υποκίνηση ενός πολέμου Γερμανίας και Ιαπωνίας κατά της ΕΣΣΔ με σκοπό να λύσουν δυο ζητήματα: με τις, Γερμανία και Ιαπωνία να εξαφανίσουν τη Σοβιετική Ενωση αλλά και να εξασθενίσουν Γερμανία και Ιαπωνία με ένα παρατεταμένο εξοντωτικό πόλεμο.
Δυο ιμπεριαλιστικοί συνασπισμοί
Ετσι διαμορφώθηκαν δύο μεγάλες και επικίνδυνες πολεμικές εστίες: Η Γερμανία στην Ευρώπη, η Ιαπωνία στην Απω Ανατολή. Ο γερμανικός ιμπεριαλισμός, αφού δυνάμωσε αρκετά, με πρόσχημα την εξάλειψη της αδικίας, που δημιούργησαν οι αποφάσεις της Συνθήκης των Βερσαλλιών, (συνθήκη που θεσμοθετούσε τα αποτελέσματα του Α' Παγκόσμιου Πολέμου ανάμεσα στους ιμπεριαλιστές), άρχισε να αξιώνει το ξαναμοίρασμα του κόσμου προς όφελός του. Η εγκαθίδρυση στη Γερμανία, το 1933, του ναζισμού, μιας ωμής δικτατορίας του τρόμου και των διωγμών, και ας είχε ανέβει στην κυβερνητική εξουσία με κοινοβουλευτική μορφή, (τα μονοπώλια, είχαν επιλέξει το Χίτλερ για την εξουσία), μετέβαλε αυτή τη χώρα σε δύναμη κρούσης του ιμπεριαλισμού, που στρεφόταν, κατά πρώτο λόγο, ενάντια στην ΕΣΣΔ. Σ' αυτή την κατεύθυνση έδιναν συμβουλές οι Αγγλογάλλοι και οι Αμερικάνοι, ακόμη και ως προς το σχέδιο επίθεσης. Αρχικά στην Πολωνία, μετά στην Τσεχοσλοβακία και από κει στην ΕΣΣΔ.
Αλλά τα σχέδια του γερμανικού ιμπεριαλισμού δεν περιορίζονταν μόνο στην υποδούλωση των λαών της Σοβιετικής Ενωσης. Το πρόγραμμα της παγκόσμιας κυριαρχίας τους πρόβλεπε τη μετατροπή της Γερμανίας σε κέντρο μιας γιγαντιαίας αποικιοκρατικής αυτοκρατορίας, που η εξουσία και η επιρροή της θα απλωνόταν σε ολόκληρη την Ευρώπη και στα πιο πλούσια μέρη της Αφρικής, της Ασίας, της Λατινικής Αμερικής. Και τότε τα πετρέλαια και οι δρόμοι τους αποτελούσαν ισχυρό δέλεαρ για κατακτήσεις εδαφών και πόλεμο.
Η συντριβή και η κατάκτηση της Σοβιετικής Ενωσης, με σκοπό την εξαφάνιση πρώτα απ' όλα του κέντρου του διεθνούς κομμουνιστικού και εργατικού κινήματος, καθώς και η διεύρυνση του «ζωτικού χώρου» του γερμανικού ιμπεριαλισμού, υπήρξε η βασικότερη πολιτική επιδίωξη του ναζιστικού καθεστώτος και ταυτόχρονα η βασικότερη προϋπόθεση για την παραπέρα επιτυχή ανάπτυξη της επιδρομής σε παγκόσμια κλίμακα. Το ξαναμοίρασμα του κόσμου και την εγκαθίδρυση «νέας τάξης» επιδίωκαν, επίσης, και οι ιμπεριαλιστές της Ιταλίας και Ιαπωνίας. Οι κυβερνήσεις των άλλων ιμπεριαλιστικών κρατών, ΗΠΑ, Μεγάλης Βρετανίας, Γαλλίας, με κίνητρο το ταξικό μίσος προς την ΕΣΣΔ, ακολουθούσαν πολιτική συνωμοσίας με το Χίτλερ.
Η συνεπής στάση της ΕΣΣΔ

Σοβιετικοί παρτιζάνοι αναχωρούν για το μέτωπο
Η Σοβιετική Ενωση, σε συνθήκες που ο πόλεμος ήταν ορατός και αναπόφευκτος, ακολούθησε πολιτική, που απέβλεπε στην όσο γίνεται συγκράτηση του γερμανικού ιμπεριαλισμού και τη δημιουργία, όσο μπορούσε να γίνει, προϋποθέσεων ασφάλειας και διατήρησης της ειρήνης. Ετσι στις 2 Μαΐου 1935 υπογράφηκε στο Παρίσι το γαλλο-σοβιετικό σύμφωνο αμοιβαίας βοήθειας και με την Τσεχοσλοβακία. Η σοβιετική κυβέρνηση, με τον τρόπο αυτό πάλευε με κάθε μέσο για την αποτροπή του πολέμου. Ταυτόχρονα, το σοβιετικό κράτος πήρε μια σειρά μέτρα, που απέβλεπαν στην ενίσχυση της άμυνας της χώρας και την ανάπτυξη του στρατιωτικο - οικονομικού δυναμικού της.
Στη δεκαετία του 1930 η χιτλερική κυβέρνηση επιδόθηκε σε μια διπλωματική, στρατηγική και οικονομική προπαρασκευή του παγκόσμιου πολέμου. Τον Οκτώβρη του 1933 η Γερμανία εγκατέλειψε τη Διάσκεψη της Γενεύης για τον αφοπλισμό και κατέθεσε δήλωση αποχώρησης από την Κοινωνία των Εθνών. Στις 16 Μαρτίου 1935 ο Χίτλερ παραβίασε τα άρθρα, τα σχετικά με τον πόλεμο, που περιλαμβάνονταν στη Συνθήκη Ειρήνης των Βερσαλλιών του 1919 και κήρυξε στη χώρα γενική επιστράτευση. Το Μάρτη του 1936 τα γερμανικά στρατεύματα κατέλαβαν την αποστρατιωτικοποιημένη ζώνη της Ρηνανίας. Το Νοέμβρη του 1936 η Γερμανία και η Ιαπωνία υπέγραψαν το «αντικομμουνιστικό σύμφωνο» (ενάντια στη Γ` Διεθνή), στο οποίο το 1937 προσχώρησε και η Ιταλία. Αυτή η δραστηριότητα οδήγησε σε μια σειρά διεθνείς πολιτικές κρίσεις και τοπικούς πολέμους. Στη δεκαετία του '30 άρχισαν επιθετικοί ιμπεριαλιστικοί πόλεμοι με την εισβολή της Ιαπωνίας στην Κίνα (άρχισε το 1931), την εισβολή της Ιταλίας στην Αιθιοπία (1935-1936) και τη γερμανοϊταλική επέμβαση στην Ισπανία (1936-1939).
Η Γερμανία επωφελούμενη από την πολιτική της λεγόμενης «μη επέμβασης», που ακολουθούσαν η Μεγάλη Βρετανία και η Γαλλία, κατέλαβε το Μάρτη του 1938 την Αυστρία και άρχισε να προετοιμάζει επίθεση κατά της Τσεχοσλοβακίας. Υπήρχαν βεβαίως οι συμφωνίες της με τη Γαλλία το 1924 και με την ΕΣΣΔ το 1935 πρόβλεπαν στρατιωτική βοήθεια αυτών των κρατών στην Τσεχοσλοβακία. Εξάλλου, η Σοβιετική Ενωση δεν παρέλειπε να δηλώνει, ότι ήταν έτοιμη να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της και να προσφέρει στην Τσεχοσλοβακία στρατιωτική βοήθεια, ακόμα και στην περίπτωση, που το παράδειγμά της δε θα το ακολουθούσε η Γαλλία.
Παρ' όλα αυτά η κυβέρνηση Ε. Μπένες της Τσεχοσλοβακίας δε δέχτηκε τη βοήθεια της ΕΣΣΔ. Και, βεβαίως, στην υπόθεση «Τσεχοσλοβακία» τη λύση έδωσε η συμφωνία του Μονάχου. Το Σεπτέμβρη του 1938 έγινε συνάντηση Μγάλης Βρετανίας, Γαλλίας, Γερμανίας και Ιταλίας, στο Μόναχο, όπου η Τσεχοσλοβακία συμφωνήθηκε να δοθεί στον Χίτλερ. Χωρίς ουσιαστικά να γίνει συζήτηση, αφού ήδη η κυβέρνηση της Τσεχοσλοβακίας είχε προειδοποιηθεί με τελεσίγραφο της Μεγάλης Βρετανίας να δεχτεί τους όρους της Γερμανίας, δηλαδή την προσάρτηση στη Γερμανία εδαφών της με γερμανικό πληθυσμό, (περιοχή των Σουδητών).
Αποτέλεσμα της συμφωνίας του Μονάχου ήταν, οι κυβερνήσεις της Μεγάλης Βρετανίας και της Γαλλίας, με την υποστήριξη των ΗΠΑ, να επιβάλουν τους όρους της Γερμανίας στην Τσεχοσλοβακία και ουσιαστικά να συμφωνήσουν για την κατάληψη, από τη Γερμανία, της περιοχής των Σουδητών, υπολογίζοντας με τον τρόπο αυτό να ανοίξουν στη Γερμανία «το δρόμο προς Ανατολάς». Ετσι, λύθηκαν πια τα χέρια της Γερμανίας για την επίθεση.
Ο πόλεμος αρχίζει
Προς το τέλος του 1938 η ναζιστική Γερμανία άρχισε διπλωματική επίθεση κατά της Πολωνίας, δημιουργώντας τη λεγόμενη κρίση του Ντάντσιχ, που σήμαινε ότι, με το πρόσχημα των αξιώσεων για την εξάλειψη των «αδικιών της Συνθήκης Ειρήνης των Βερσαλλιών», σχετικά με την ελεύθερη ζώνη της πόλης Ντάντσιχ, έψαχναν αφορμή να πραγματοποιήσουν εισβολή στην Πολωνία. Το Μάρτη του 1939 η Γερμανία κατέλαβε ολόκληρη την Τσεχοσλοβακία. Στη συνέχεια κατέλαβε την περιοχή Μέμελ της Λετονίας και επέβαλε στη Ρουμανία υποδουλωτικό «οικονομικό» σύμφωνο. Η Ιταλία τον Απρίλη του 1939 κατέλαβε την Αλβανία. Σαν απάντηση στη διεύρυνση της φασιστικής εισβολής, οι κυβερνήσεις της Μεγάλης Βρετανίας και Γαλλίας, για να περιφρουρήσουν τα οικονομικά και πολιτικά συμφέροντά τους στην Ευρώπη, υποσχέθηκαν «εγγυήσεις ανεξαρτησίας» σε Πολωνία, Ρουμανία, Ελλάδα και Τουρκία. Η Γαλλία ανέλαβε επιπλέον, την υποχρέωση να δώσει στρατιωτική βοήθεια στην Πολωνία σε περίπτωση επίθεσης της Γερμανίας εναντίον της. Τον Απρίλιο - Μάιο του 1939 η Γερμανία κατάγγειλε την αγγλοαμερικανική ναυτική συμφωνία του 1935, ακύρωσε το σύμφωνο μη επίθεσης με την Πολωνία, που υπογράφτηκε το 1934 και έκλεισε με την Ιταλία το λεγόμενο Χαλύβδινο σύμφωνο, με βάση το οποίο η ιταλική κυβέρνηση υποχρεωνόταν να βοηθήσει τη Γερμανία, αν αυτή εμπλακεί σε πόλεμο με τις δυτικές καπιταλιστικές δυνάμεις.
Μια αναπόφευκτη ταχτική
Μπροστά σε αυτή την κατάσταση, η ΕΣΣΔ επιμένει στην αναγκαιότητα συμφωνίας με Γαλλία και Μεγάλη Βρετανία, προκειμένου να αντιμετωπιστεί όσο μπορούσε η εξελισσόμενη σε παγκόσμιο πόλεμο πραγματικότητα, με βασικό πεδίο το έδαφος της Ευρώπης. Οι κυβερνήσεις της Μεγάλης Βρετανίας και της Γαλλίας, άρχισαν διαπραγματεύσεις με την ΕΣΣΔ που έγιναν στη Μόσχα το καλοκαίρι του 1939. Βεβαίως στόχευαν, όχι στο να υπογράψουν συμφωνία, αλλά κωλυσιεργώντας στις διαπραγματεύσεις να επιταχύνουν την επίθεση της Γερμανίας στην ΕΣΣΔ. Ετσι δε δέχτηκαν την υπογραφή συμφωνίας, που πρότεινε η ΕΣΣΔ και που μιλούσε για κοινό μέτωπο κατά των ναζιστών. Πρότειναν μάλιστα στη Σοβιετική Ενωση να αναλάβει μονομερείς υποχρεώσεις να βοηθήσει οποιοδήποτε Ευρωπαίο γείτονά της σε περίπτωση επίθεσης εναντίον του. Επιδίωξή τους μ' αυτή την ταχτική ήταν να παρασύρουν την ΕΣΣΔ σε πόλεμο εναντίον της Γερμανίας και να την αφήσουν μόνη της. Ετσι δεν επήλθε συμφωνία.
Την ώρα που οδηγούσε τις διαπραγματεύσεις της Μόσχας σε αποτυχία, η αγγλική κυβέρνηση ερχόταν σε μυστικές επαφές με τους χιτλερικούς, μέσω του πρεσβευτή τους στο Λονδίνο Χ. Ντίρκσεν, επιδιώκοντας να πετύχει συμφωνία με τη Γερμανία για το ξαναμοίρασμα του κόσμου, με δεδομένη την επίθεση στην ΕΣΣΔ και την καταστροφή της.
Η Σοβιετική Ενωση μπροστά στον άμεσο κίνδυνο επίθεσης της ναζιστικής Γερμανίας και έχοντας προβλέψει το αναπόφευκτο του πολέμου, αφού δεν ευοδώθηκαν οι διαπραγματεύσεις υπογραφής συμφωνίας με τη Μεγάλη Βρετανία και τη Γαλλία, οδηγείται στην υπογραφή του προτεινόμενου, από τη Γερμανία, σύμφωνου μη επίθεσης, του γνωστού και ως συμφώνου Μολότοφ - Ρίμπεντροπ. Σκοπός της από άποψη ταχτικής ήταν να καθυστερήσει όσο γίνεται περισσότερο τη ναζιστική επίθεση ενάντιά της και να προετοιμαστεί επίσης όσο γίνεται πιο ολοκληρωμένα για την αντιμετώπιση του πολέμου της Γερμανίας ενάντιά της. Αυτή η επιλογή ήταν αναπόφευκτη και με μια έννοια επιβλήθηκε από την ταχτική των άλλων ιμπεριαλιστικών δυνάμεων. Η υπογραφή στις 23 Αυγούστου 1939 του σοβιετικογερμανικού συμφώνου είχε τη δική του συμβολή ώστε, παρά τους υπολογισμούς των πολιτικών του ενός ιμπεριαλιστικού συνασπισμού, (Γαλλίας-Βρετανίας), αλλά και των ΗΠΑ, ο παγκόσμιος πόλεμος να αρχίσει με τη σύγκρουση στους κόλπους του καπιταλιστικού κόσμου.
Αντί επιλόγου
Τα ιμπεριαλιστικά κράτη προετοίμαζαν απο κοινού τον πόλεμο. Είναι αναπόσπαστο τμήμα της δράσης τους, όταν δεν μπορούν να λύσουν τις οξύτατες αντιθέσεις τους με προσωρινούς συμβιβασμούς. Σήμερα, και με δεδομένο ότι το σοσιαλιστικό σύστημα στην Ευρώπη δεν υπάρχει, οι ιμπεριαλιστές φαίνονται ενωμένοι στους πολέμους που εξαπολύουν, (π.χ. Γιουγκοσλαβία, Αφγανιστάν), εντούτοις οι ανταγωνισμοί μεταξύ τους είναι οξύτατοι. Δεν είναι τυχαίο ότι ενώ αποφασίζουν κοινή επίθεση ενάντια στους λαούς τους, ενάντια στους λαούς των προς κατάχτηση και μοίρασμα εδαφών, την ίδια ώρα που η αμερικάνικη κυβέρνηση με τους παραδοσιακούς της συμμάχους στη Βρετανία βομβαρδίζει, ο καγκελάριος Σρέντερ δηλώνει ότι η Ευρωπαϊκή Ενωση μπορεί να παίξει το δικό της ρόλο στην υπόθεση της διεθνούς ειρήνης, επιδιώκοντας ταυτόχρονα να στείλει στρατό στο «θέατρο» του πολέμου. Από κοντά και η Γαλλία. Τα πετρέλαια και οι δρόμοι μεταφοράς τους οδηγούν σε αγώνα δρόμου στο μεγάλο φαγοπότι και κάθε ιμπεριαλιστικό κράτος διεκδικεί τη μερίδα του λέοντος.
Οι λαοί που είναι τα θύματα αυτής της πραγματικότητας, όταν θέλουν μπορούν να συντρίψουν τον ιμπεριαλισμό. Η αντιιμπεριαλιστική πάλη σε κάθε κράτος, μαζί με τη διεθνή αντιιμπεριαλιστική πάλη, με δεδομένες τις αντικειμενικές συνθήκες όξυνσης των ανταγωνισμών που μπορεί να οδηγούν σε τέτοια κρίση, ώστε η εξουσία των καπιταλιστικών κρατών να εξουσιάζει, που δε θα θέλουν οι μάζες να εξουσιάζονται από το χρηματιστικό κεφάλαιο, και η επαναστατική τους δράση θα οδηγείται από την επαναστατική πρωτοπορία σε κάθε κράτος προς τη λαϊκή εξουσία.
Πηγές:
Υπουργείο Αμυνας της ΕΣΣΔ - Β` Παγκόσμιος πόλεμος, εκδόσεις «20ός αιώνας»
Η Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια
Θανάση Παπαρήγα: «Δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος - Σκέψεις για μερικές πλευρές του», εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή»

Η μάχη του Στάλινγκραντ

1942 Στάλιν και Τσόρτσιλ στο Κρεμλίνο .

















Στις 20 του Φλεβάρη του 1943 ο στρατηγός Χάιντς Γκουντέριαν συναντήθηκε με τον Αδόλφο Χίτλερ. «Είχα να τον δω - γράφει στα απομνημονεύματά του1 - από την αποφράδα εκείνη ημέρα της 20ής Δεκεμβρίου 1941 (σ.σ. μετά την ήττα των γερμανικών δυνάμεων στη Μόσχα, που είχε ως αποτέλεσμα ο Γκουντέριαν να πέσει σε δυσμένεια).
Στους 14 μήνες που είχαν περάσει από τότε ο Χίτλερ είχε γεράσει πολύ. Το όλο παρουσιαστικό του δεν ήταν πια τόσον επιβλητικό, όπως τότε. Η ομιλία του ήταν διστακτική και το αριστερό του χέρι έτρεμε». Ο γνωστός ακροδεξιός ιστορικός συγγραφέας David Irving συμπληρώνει ότι πέρα από τα άλλα προβλήματα υγείας «ο Χίτλερ περνούσε κρίσεις βαριάς κατάθλιψης... Το Στάλινγκραντ είχε αφήσει βαθιά σημάδια μέσα του»2.

Χωρίς αμφιβολία η έκβαση της Μάχης στο Στάλινγκραντ είχε αλλάξει ολόκληρη τη ροή του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου και από στρατιωτική και από πολιτική - ψυχολογική άποψη. Αλλά γιατί; Τι ήταν αυτό που είχε συμβεί;

Στόχος, ο Νότος της Σοβιετικής Ενωσης
Το καλοκαίρι του 1942 τα γερμανικά στρατεύματα εξαπέλυσαν μεγάλη επίθεση στο νότιο τομέα του ανατολικού μετώπου. Ενα τμήμα κινήθηκε προς το Στάλινγκραντ και στις 17/7/1942 έφτασε στα άκρα της πόλης κι ένα άλλο τμήμα έφτασε στον ποταμό Ντον, στην περιοχή της πόλης Ροστόβ, με κατεύθυνση τον Καύκασο.

Την επίθεση αυτή η Γερμανία τη σχεδίαζε από τα τέλη του 1941 αλλά οι σχεδιασμοί έλαβαν ολοκληρωμένη μορφή στρατιωτικού σχεδίου στις 5 του Απρίλη του 1942, όταν το γερμανικό στρατιωτικό επιτελείο εξέδωσε τη διαταγή Νο 41, βάσει της οποίας, κύριος στόχος των γερμανικών στρατευμάτων ετίθετο η συντριβή της σοβιετικής αντίστασης και η κατάληψη του μεγαλύτερου μέρους των βασικών στρατιωτικών και οικονομικών κέντρων της ΕΣΣΔ. «Πρώτα είναι απαραίτητο - έλεγε η διαταγή - να ενώσουμε όλες τις διαθέσιμες δυνάμεις για τη διεξαγωγή της βασικής επιχείρησης στο νότιο τομέα, με σκοπό να εκμηδενίσουμε τον εχθρό πέρα από τον Ντον, για να καταλάβουμε ύστερα τις πετρελαιοφόρες περιοχές στους πρόποδες του Καυκάσου και τους δρόμους μέσα στον Καύκασο»3. Για να εξασφαλιστεί η επιτυχία της επίθεσης των γερμανικών στρατευμάτων στον τομέα του Καυκάσου, το γερμανικό στρατηγείο σχεδίασε επίθεση στον τομέα του Στάλινγκραντ. Αρχικά, όμως, βάσει της προαναφερόμενης διαταγής προβλεπόταν η προέλαση των γερμανικών δυνάμεων στον Καύκασο και η περικύκλωση και συντριβή των σοβιετικών στρατιωτικών δυνάμεων κοντά στο Στάλινγκραντ. Στη συνέχεια, όμως, τον Ιούλη του 1942, τα σχέδια αυτά τροποποιήθηκαν ώστε να συμπεριλάβουν και την κατάληψη της ίδιας της πόλης. «Την επίθεση στο Στάλινγκραντ - γράφει ο Ian Kershaw4 - θα αναλάμβανε η λιγότερο ισχυρή Ομάδα Στρατιών Β, η οποία αναμενόταν να συνεχίσει αργότερα κατά μήκος του Κάτω Βόλγα προς το Αστραχάν επί της Κασπίας. Αυτή η στρατηγική ήταν καθαρή παραφροσύνη».


Διάσκεψη της Τεχεράνης. Ο Βοροσίλοφ κρατάει το σπαθί που η Βρετανία πρόσφερε στην πόλη του Στάλινγκραντ σε αναγνώριση της μεγάλης Νίκης
Κρίνοντας εκ των υστέρων - και εκ του αποτελέσματος -, μπορεί εύκολα κανείς να προβεί σε χαρακτηρισμούς τόσο για τη στρατηγική του Χίτλερ όσο και για εκείνη που ακολούθησαν οι Σοβιετικοί. Γι' αυτό ας σταθούμε σε περισσότερο αντικειμενικά στοιχεία. Βλέποντας κανείς το συσχετισμό δυνάμεων εκείνης της εποχής ανάμεσα στη Σοβιετική Ενωση και τη Γερμανία δεν μπορεί παρά να αναγνωρίσει ότι το πλεονέκτημα ήταν με το μέρος των Γερμανών. Εχοντας υπό την κατοχή της ολόκληρη την ηπειρωτική Ευρώπη, η ναζιστική Γερμανία αξιοποιούσε για τις πολεμικές της ανάγκες τα εργοστάσια της Γαλλίας, του Βελγίου, της Αυστρίας, της Τσεχοσλοβακίας, κλπ., πράγμα που σήμαινε ότι υπερτερούσε ασύγκριτα έναντι της ΕΣΣΔ. Επιπλέον, οι πόροι της για τη βαριά βιομηχανία - τη δική της και των κατεχόμενων χωρών - ήταν δύο με δυόμισι φορές περισσότεροι από εκείνους της Σοβιετικής Ενωσης. Η Γερμανία είχε διπλάσιους εργάτες στην εθνική της οικονομία απ' ό,τι η ΕΣΣΔ, χώρια που στις κατακτημένες χώρες και χώρες - δορυφόρους της εκατομμύρια εργάτες δούλευαν για την πολεμική της μηχανή. Το 1942, μάλιστα, το 1/4 της γερμανικής πολεμικής παραγωγής το έδιναν οι κατακτημένες περιοχές.

Με την επίθεσή της εναντίον της ΕΣΣΔ, και τις αρχικές της επιτυχίες, η ναζιστική Γερμανία είχε καταφέρει να θέσει υπό την κατοχή της υπερανεπτυγμένες σοβιετικές αγροτικές και βιομηχανικές περιοχές που προπολεμικά έδιναν το 71% της παραγωγής χυτοσιδήρου, το 58% του χάλυβα, το 57% του τροχαίου υλικού, το 63% του άνθρακα καθώς και τον κύριο όγκο του πολεμικού εξοπλισμού και των εφοδίων. Οι κατακτημένες σοβιετικές περιοχές, όπου ζούσε προπολεμικά το 42% του πληθυσμού της χώρας, κάλυπταν το 40% του συνολικού χώρου παραγωγής σιτηρών και το 38% της κτηνοτροφίας5. Ομως, παρά τις δυσκολίες στις οποίες είχε περιέλθει, η Σοβιετική Ενωση κάθε άλλο παρά υποχωρούσε στον τομέα της στρατιωτικο-οικονομικής της βάσης και του τεχνικού εξοπλισμού του στρατού της. Χάρη στις τιτάνιες προσπάθειες του σοβιετικού λαού, στο δεύτερο εξάμηνο του 1942 κατασκευάστηκαν 1,6 φορές περισσότερα πολεμικά αεροπλάνα απ' ό,τι στο πρώτο εξάμηνο. Αυξήθηκε σημαντικά η παραγωγή των καταδιωκτικών Γιακ-1, Γιακ-7 και Γιακ-9 και των αεροπλάνων καθέτου εφορμήσεως Ιλ-2. Αρχισε επίσης η μαζική παραγωγή των καταδιωκτικών Λα-5 με μεγάλα πτητικά - τεχνικά πλεονεκτήματα, αυξήθηκε η μαζική παραγωγή μεσαίων αρμάτων μάχης Τ-34 σχεδόν δύο φορές και των ελαφρών Τ-70 σχεδόν πέντε φορές. Επίσης, αυξήθηκε σημαντικά η παραγωγή πυροβόλων των 82 και 120 χιλιοστών, όλμων και αυτομάτων όπλων καθώς και η παραγωγή πολεμοφοδίων. «Η συνεχής ενίσχυση και αύξηση της πολεμικο- οικονομικής βάσης της ΕΣΣΔ και του τεχνικού εξοπλισμού του σοβιετικού στρατού - γράφουν οι Σοβιετικοί ιστορικοί6 - επέτρεψε στη σοβιετική διοίκηση να εφαρμόσει στις Ενοπλες Δυνάμεις μια σειρά απαραίτητα οργανωτικά μέτρα, που επέβαλλαν οι αλλαγές στον τρόπο της διεξαγωγής των πολεμικών επιχειρήσεων».


Εικόνα από την εποποιία του Στάλινγκραντ
Για την καλοκαιρινή επίθεση του 1942 προετοιμάστηκαν 5 γερμανικές στρατιές, μια ρουμανική, μια ιταλική και μία ουγγρική. Ολες μαζί αποτέλεσαν την ομάδα στρατιών «Νότος» που διαιρέθηκε σε δύο μέρη: Το «Α» και το «Β». Σύμφωνα με το σχέδιο, η ομάδα στρατιών «Α» είχε ως αποστολή της να κινηθεί νοτιότερα της «Β», να διαβεί τον κάτω ρου του ποταμού Ντον κι ένα τμήμα της να εισβάλει στον Καύκασο. Η ομάδα «Β» θα έπρεπε να διαβεί τον Ντον στο σημείο Βορονέζ - Νόβαγια Καλίτβα και προελαύνοντας προς το Νότο, στο ενδιάμεσο Ντον και Βόλγα, να φτάσει στο Στάλινγκραντ.

Πριν αρχίσει η επιχείρηση των βασικών δυνάμεων στο νοτιοδυτικό τομέα - και προς διευκόλυνσή τους - οι Γερμανοί ξεκίνησαν μικρότερες επιχειρήσεις στην Κριμαία, στην περιοχή του Χάρκοβου, στο δυτικό και στο βορειοδυτικό τομέα. Ετσι από το Μάη άρχισαν οι επιθετικές επιχειρήσεις σε μια σειρά τομείς του σοβιετογερμανικού μετώπου από το Λένινγκραντ έως την Κριμαία. Ταυτόχροναμ το Μάη - Ιούνη του 1942 στο νοτιοδυτικό τομέα ο εχθρός κατάφερε να εξασφαλίσει την πρωτοβουλία, να μειώσει την έκταση του μετώπου του και να καταλάβει πιο ευνοϊκές θέσεις για την επόμενη φάση της πολεμικής του εξόρμησης. Η ήττα των σοβιετικών στρατευμάτων στη χερσόνησο Κερτς και νοτιοδυτικά από το Χάρκοβο, η υποχώρησή τους στον τομέα του Βολτσάνσκ και του Κουπιάνσκ χειροτέρευσε κατά πολύ την κατάσταση σε όλη τη νότια πτέρυγα του μετώπου και ο Κόκκινος Στρατός ξαναπέρασε στο στάδιο των αμυντικών ενεργειών.

Στις 28 του Ιούνη άρχισε η επίθεση για την πραγματοποίηση του βασικού σκοπού της ναζιστικής στρατιωτικής επιχείρησης, που ήταν περικύκλωση των σοβιετικών στρατευμάτων του νοτιοδυτικού τομέα. Ομως, παρά τις επιτυχίες, η σθεναρή άμυνα των σοβιετικών δυνάμεων απέτρεψε να συμβεί κάτι τέτοιο κι έτσι ο εχθρός έστρεψε όλες του τις προσπάθειες για να περικυκλώσει τα στρατεύματα του νότιου μετώπου με αποτέλεσμα από τις 17 του Ιούλη του 1942 να αρχίσει η μάχη μπροστά στο Στάλινγκραντ.

Το Στάλινγκραντ και η σημασία του

Η περικύκλωση των γερμανικών στρατευμάτων στο Στάλινγκραντ
Για την πρακτική βοήθεια και καθοδήγηση στην οργάνωση της άμυνας αλλά και για την κινητοποίηση όλων των δυνάμεων του λαού, στο Στάλινγκραντ στάλθηκαν - μεταξύ άλλων - ο γραμματέας της ΚΕ του Σοβιετικού Κομμουνιστικού Κόμματος και μέλος της Κρατικής Επιτροπής Αμυνας, Γ. Μ. Μαλένκοφ, ο στρατηγός Ζούκοφ και ο αντιστράτηγος Βασιλιέφσκι από το Επιτελείο, ενώ ο Ν. Σ. Χρουστσόφ διορίστηκε μέλος του Πολεμικού Συμβουλίου της πόλης με καθήκοντα Πολιτικού Επιτρόπου.

Οι αμυντικές επιχειρήσεις κράτησαν από τις 17 του Ιούλη του 1942 έως τις 18 του Νοέμβρη του ίδιου έτους. Τις επιχειρήσεις αυτές άλλοι Σοβιετικοί στρατιωτικοί τις διαιρούν σε τρία στάδια και άλλοι, όπως ο διοικητής του μετώπου του Στάλινγκραντ, στρατάρχης Α. Ι. Γιερεμένκο, σε πέντε7. Οπως και να 'χει το θέμα, από το Σεπτέμβρη του 1942 οι μάχες γίνονται πλέον μέσα στην πόλη, που πλέον αποκτά αποφασιστική σημασία και για τις δύο εμπόλεμες πλευρές. Γιατί όμως;

Κρατώντας την περιοχή του Στάλινγκραντ τα σοβιετικά στρατεύματα μπορούσαν να χτυπήσουν οποιαδήποτε στιγμή τους Γερμανούς στον Καύκασο και η στρατιωτική διοίκηση των τελευταίων αντιλαμβανόταν ότι δε θα κατάφερνε ποτέ να κυριαρχήσει στην περιοχή του Καυκάσου μη έχοντας υπό τον έλεγχό της το Στάλινγκραντ.

Σ' ένα λόγο του στις 9/9/1942, προς το στρατιωτικό του επιτελείο, ο Χίτλερ περιέγραφε ως εξής τη γερμανική καλοκαιρινή επίθεση στο νότιο τομέα του ανατολικού μετώπου8: «Βάλαμε σκοπό μας, πρώτο να καταλάβετε τις τελευταίες μεγάλες σιτοπαραγωγικές περιοχές του αντιπάλου, δεύτερο να καταλάβετε τις ανθρακοφόρες περιοχές, απ' όπου θα προμηθευόμαστε κοκ, τρίτο να προελάσετε προς τις πετρελαιοπηγές του και τέταρτο η επίθεση θα συνεχιστεί ως ότου κοπεί η τελευταία μεγάλη υδάτινη αρτηρία του Βόλγα». Οντως έτσι είχαν τα πράγματα. Στην περιοχή μάλιστα του Βόρειου Καυκάσου και της Υπερκαυκασίας αναλογούσαν πάνω από τα 4/5 της πανενωσιακής εξόρυξης πετρελαίου και πάνω από το μισό των μεταλλευμάτων μαγγανίου. Επιπλέον, αν κυριαρχούσαν στον Καύκασο οι Γερμανοί θα έρχονταν σε επαφή με τις τουρκικές δυνάμεις που ήταν έτοιμες να προσχωρήσουν στον άξονα, θα κατάφερναν να αποκόψουν την Υπεριρανική σιδηροδρομική γραμμή απ' όπου η ΕΣΣΔ επικοινωνούσε οδικά με τους συμμάχους της Αγγλους και Αμερικανούς και ταυτόχρονα θα μπορούσαν να προελάσουν προς την Ινδία, το Ιράν και το Ιράκ, γεγονός που θα τους έδινε τη δυνατότητα να γείρουν αποφασιστικά την πλάστιγγα του πολέμου με το μέρος τους. Τέλος, την έκβαση της μάχης του Στάλινγκραντ περίμενε και η Ιαπωνία, έτοιμη, αν ηττούνταν οι Σοβιετικοί, να βάλει αμέσως στο χέρι τις περιοχές της σοβιετικής άπω ανατολής9.


Αρχίζει η Σοβιετική Αντεπίθεση (Νοέμβριος 1942)
Πρέπει ακόμη να σημειώσουμε ότι η ευρύτερη περιοχή του Στάλινγκραντ όπως και η ίδια η πόλη έπαιζαν σημαντικό ρόλο στο πολεμικο- οικονομικό δυναμικό της Σοβιετικής Ενωσης. Στις παραμονές του πολέμου το Στάλινγκραντ ήταν σημαντικό βιομηχανικό κέντρο της χώρας με 450.000 κατοίκους και 126 βιομηχανικές επιχειρήσεις. Το εργοστάσιο τρακτέρ του Στάλινγκραντ έφτιαχνε πάνω από τα μισά τρακτέρ της χώρας και το εργοστάσιο «Κράσνι Οκτιάμπρ» έβγαζε κάθε χρόνο γύρω στους 800 χιλιάδες τόνους χάλυβα και περίπου 600 χιλιάδες τόνους ελασμάτων10.

Η στάση της Μ. Βρετανίας και των ΗΠΑ: Το δεύτερο μέτωπο
Παρά τη σημασία που είχε η μάχη του Στάλινγκραντ για την έκβαση ολόκληρου του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, η ΕΣΣΔ έδωσε αυτή τη μάχη εντελώς μόνη και αβοήθητη, εγκαταλειμμένη, φτάνοντας πολλές φορές στο χείλος της καταστροφής, από την οποία σώθηκε χάρη στα τεράστια αποθέματα δύναμης του σοβιετικού λαού και στις απεριόριστες δυνάμεις που έκρυβε το σοσιαλιστικό καθεστώς.

Οι δυτικές δυνάμεις, οι ΗΠΑ και η Αγγλία, έβλεπαν στη μάχη του Στάλινγκραντ τη δυνατότητα να υπάρξει, το λιγότερο, μια αμοιβαία εξασθένηση της ΕΣΣΔ και της Γερμανίας που θα τους έδινε τη δυνατότητα να ξεμπερδεύουν με το σοσιαλισμό και να μοιράσουν τις παγκόσμιες αγορές αναμεταξύ τους, χωρίς να μπλέκεται στα πόδια τους ένας μεγάλος ανταγωνιστής όπως ήταν η Γερμανία. Ετσι, αρνήθηκαν να ανοίξουν ένα δεύτερο μέτωπο στην Ευρώπη κατά των δυνάμεων του γερμανικού φασισμού κι έδωσαν τη δυνατότητα στον Χίτλερ να συγκεντρώσει στο ανατολικό μέτωπο τεράστιο αριθμό δυνάμεων και πολεμικού υλικού. Μάλιστα, ο Τσόρτσιλ ταξίδεψε ο ίδιος στη Μόσχα, για να ξεκαθαρίσει στον Στάλιν ότι μέσα στο 1942 οι ΗΠΑ και η Βρετανία δεν επρόκειτο να προχωρήσουν στο άνοιγμα του δεύτερου μετώπου. Στα απομνημονεύματά του ο Βρετανός πρωθυπουργός ξεκαθαρίζει με άκρως αποκαλυπτικό τρόπο πως το σαμποτάζ στο άνοιγμα του δεύτερου μετώπου ήταν συνέχεια της ίδιας αντισοβιετικής πολιτικής που ο ίδιος εφάρμοσε στην προπολεμική περίοδο. Να τι γράφει αναφερόμενος στις σκέψεις που έκανε μέσα στο αεροπλάνο που τον πήγαινε στην ΕΣΣΔ11: «Σκεπτόμουν την αποστολή που με έφερνε στο θλιβερό αυτό μπολσεβίκικο κράτος. Αλλοτε, είχα προσπαθήσει με όλες τις δυνάμεις μου, να το στραγγαλίσω στη γέννησή του και ως την εμφάνιση του Χίτλερ το θεωρούσα θανάσιμο εχθρό της ελευθερίας και του πολιτισμού. Ποιο ήταν τώρα το καθήκον μου; Ο στρατηγός Ουέιβελ που είχε φιλολογική διάθεση τα ανακεφαλαίωσε όλα σε ένα ποίημα με πολλές στροφές, που τελείωνε με τις λέξεις: "Οχι δεύτερο μέτωπο το 1942"».


Ο Στρατάρχης Βασιλιέφσκι
Ο Βρετανός πρωθυπουργός έφτασε στη Μόσχα στις 12 Αυγούστου του 1942 και το ίδιο βράδυ, συνοδευόμενος από τον αντιπρόσωπο του Προέδρου των ΗΠΑ Α. Χάριμαν, συναντήθηκε με τον Στάλιν, τον οποίο και ενημέρωσε ότι οι προετοιμασίες για το δεύτερο μέτωπο θα μπορούσαν να ολοκληρωθούν τον επόμενο χρόνο. Η διαφωνία του Στάλιν σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο ήταν κατηγορηματική και η ατμόσφαιρα ψυχράνθηκε ακόμη περισσότερο, όταν ο Τσόρτσιλ επιχείρησε να επιχειρηματολογήσει για ενδεχόμενους κινδύνους μιας επιχείρησης στη δυτική Ευρώπη μέσα στο 1942. «Ο Στάλιν - γράφει12 - που είχε αρχίσει να ερεθίζεται, εδήλωσε ότι είχε διαφορετική αντίληψη του πολέμου. Δεν μπορεί κανείς να τον κερδίσει αν δε δεχτεί να διατρέξει κινδύνους. Γιατί φοβάστε τόσο πολύ τους Γερμανούς;.. Ο Στάλιν εδήλωσε, τέλος, ότι αφού δεν μπορούσαμε να πραγματοποιήσωμε την απόβαση στη Γαλλία το 1942, εκείνος δεν ήταν αρμόδιος να το απαιτήση επιμόνως, αλλά έπρεπε να μου ειπή ότι δε συμφωνούσε με τα επιχειρήματά μου».

Την επομένη της συνάντησης, ο Στάλιν έστειλε στον Τσόρτσιλ υπόμνημα, τα βασικά σημεία του οποίου έχουν ως εξής13: «Κατόπιν ανταλλαγής απόψεων γενομένης εις την Μόσχαν την 12 Αυγούστου ε.ε. διεπίστωσα ότι ο Πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας κ. Τσόρτσιλ θεωρεί αδύνατον την οργάνωσιν του δεύτερου μετώπου εις την Ευρώπην κατά το 1942. Ως γνωστόν, η οργάνωσις του δεύτερου μετώπου εις την Ευρώπην κατά το 1942 είχε αποφασισθή κατά την διάρκειαν της επισκέψεως του Μολότωφ εις Λονδίνον και είχε περιληφθεί εις το κοινόν αγγλο- σοβιετικόν ανακοινωθέν, που εδημοσιεύθη την 12 Ιουνίου ε.ε... Είναι εντελώς ευνόητον ότι η Σοβιετική Διοίκησις εξεπόνησε σχέδια διά τας θερινάς και φθινοπωρινάς επιχειρήσεις της, υπολογίζουσα εις την δημιουργίαν δευτέρου μετώπου εις την Ευρώπην εντός του 1942. Είναι εύκολον να αντιληφθή κανείς ότι η άρνησις της κυβερνήσεως της Μεγάλης Βρετανίας να δημιουργήση το δεύτερον μέτωπον εις την Ευρώπην εντός του 1942 καταφέρει ηθικόν πλήγμα εναντίον ολοκλήρου της σοβιετικής κοινής γνώμης, που εβασίζετο εις την δημιουργίαν του δεύτερου μετώπου, δυσχεραίνει την θέσιν του Ερυθρού Στρατού εις το μέτωπον και προξενεί ζημίαν εις τα σχέδια της Σοβιετικής Διοικήσεως... Εγώ και οι συνάδελφοί μου νομίζομεν ότι το έτος 1942 παρέχει τους πλέον ευνοϊκούς όρους διά την δημιουργίαν δευτέρου μετώπου εις την Ευρώπην, δεδομένου ότι όλαι αι δυνάμεις των γερμανικών στρατευμάτων, και μάλιστα αι καλύτεραι, είναι απησχολημέναι εις το ανατολικόν μέτωπον, ενώ εις την Ευρώπη έχουν απομείνει ασήμαντοι δυνάμεις, και μάλιστα αι χειρότεραι. Είναι άγνωστον αν το έτος 1943 θα παρέχη τους ιδίους ευνοϊκούς όρους διά την δημιουργίαν δευτέρου μετώπου, όπως το 1942... Αλλά δυστυχώς εγώ δεν κατόρθωσα να πείσω επ' αυτού τον κύριον Πρωθυπουργόν της Μεγάλης Βρετανίας, ενώ ο κ. Χάριμαν, αντιπρόσωπος του Προέδρου των ΗΠΑ, κατά τις διαπραγματεύσεις εις Μόσχαν, υπεστήριξε απολύτως τον κύριον Πρωθυπουργόν».


Ο Στρατάρχης Ζούκοφ
Η αναφορά του Στάλιν ότι ο κύριος όγκος των γερμανικών δυνάμεων βρισκόταν στο Ανατολικό μέτωπο ήταν κάτι περισσότερο από πραγματική. Ο Στρατηγός του Κόκκινου Στρατού Ν. Ταλένσκι γράφει χαρακτηριστικά14: «Το Χιτλερικό στρατηγείο επωφελούμενο της έλλειψης δεύτερου μετώπου στην Ευρώπη, ρίχνει, χωρίς να διατρέξει κανέναν κίνδυνο, σχεδόν όλες του τις στρατιωτικές εφεδρείες στο σοβιετο - γερμανικό μέτωπο. Από τις 254 γερμανικές μεραρχίες θα συγκέντρωνε εκεί τουλάχιστον 179, δηλαδή το 70% όλων του των δυνάμεων. Εκτός τούτου, ο Χίτλερ υποχρεώνει τους δορυφόρους του να παρατάξουν 61 μεραρχίες». Αλλες σοβιετικές πηγές, οι οποίες στηρίζονται σε πιο αναλυτική επεξεργασία των ιστορικών στοιχείων αναφέρουν ότι το Νοέμβρη του 1942 «από τις 269 μεραρχίες των γερμανικών ενόπλων δυνάμεων, στο σοβιετο - γερμανικό μέτωπο βρίσκονταν 197,5 μεραρχίες. Εκτός από αυτές, δρούσαν εκεί 72,5 μεραρχίες των συμμάχων της Γερμανίας»15. Αυτό που εντέλει αποδεικνύεται είναι πως οι Γερμανοί - καθ' όλη τη διάρκεια της επιχείρησής τους στο Νοτιοδυτικό τομέα της ΕΣΣΔ, ενίσχυαν συνεχώς τις στρατιωτικές τους δυνάμεις, γεγονός που μπορεί να ερμηνευτεί μόνο από την απουσία του δυτικού μετώπου.

Η υπονομευτική στάση των Δυτικών απέναντι στην ΕΣΣΔ είχε κι άλλες πλευρές. Οι Αμερικανοί προσπάθησαν να αξιοποιήσουν τη δύσκολη κατάσταση της Σοβιετικής Ενωσης για να βάλουν πόδι στα εδάφη της. Στις 17 Ιουνίου του 1942, ο Πρόεδρος Ρούσβελτ με μήνυμά του προς τον Στάλιν και επικαλούμενος το ενδεχόμενο ιαπωνικής επίθεσης στην ΕΣΣΔ, ζήτησε να παραχωρηθούν στην αεροπορία των ΗΠΑ χώροι προσγείωσης στη Σιβηρία. Μετά από 6 ημέρες, με νέο μήνυμά του ο Ρούσβελτ πρότεινε να εγκαινιαστεί αεροπορική γραμμή ανάμεσα στην Αλάσκα και τη Σιβηρία ενώ στη συνέχεια - με νεότερες προτάσεις του - ζητούσε να εγκατασταθούν στη σοβιετική άπω Ανατολή και τη Σιβηρία μεγάλες αμερικανικές αεροπορικές δυνάμεις, να πάει στην άπω Ανατολή αμερικανική στρατιωτική αποστολή υπό τον στρατηγό Μπράντλεϊ για να επιθεωρήσει τα σοβιετικά στρατεύματα και να αποσταλεί στη Μόσχα ο στρατηγός Μάρσαλ, με σκοπό να συζητηθεί το ζήτημα της Σιβηρίας. Φυσικά η ηγεσία της ΕΣΣΔ απέρριψε μια τέτοια εξέλιξη.16

Τέλος, από τα στοιχεία που έχουν δει το φως της δημοσιότητας αποκαλύπτεται πως οι Αγγλοαμερικανοί ήταν έτοιμοι να καταλάβουν τις πετρελαιοπηγές του Καυκάσου σε περίπτωση νίκης των Ναζί μη διστάζοντας ακόμη και να προχωρήσουν σε μια πλατιά αντισοβιετική συμμαχία με τους Γερμανούς, εφόσον δεν μπορούσαν να πράξουν αλλιώς. Το μόνο που τους ανησυχούσε για το πώς θα δράσουν ήταν το ενδεχόμενο νίκης της ΕΣΣΔ.17

Η νίκη και η σημασία της
Οπως έχουμε ήδη αναφέρει, η μάχη του Στάλινγκραντ σε πολύ χοντρές γραμμές παρουσιάζει τις εξής φάσεις: Στις 28 Ιουνίου 1942 οι Γερμανοί πέρασαν στην επίθεση και ύστερα από σφοδρές μάχες ο σοβιετικός στρατός κατάφερε να τους σταματήσει στο Βορονέζ. Ετσι το κύριο βάρος του πολέμου μεταφέρθηκε νοτιότερα προς την κατεύθυνση του Στάλινγκραντ. Η μάχη για την πόλη άρχισε στις 17 Ιουλίου του 1942 στον ποταμό Τσιρ. Το αμυντικό στάδιο της Μάχης του Στάλινγκραντ κράτησε ως τις 18 Νοεμβρίου 1942, αλλά το Σεπτέμβρη η πόλη κινδύνεψε να κυριευτεί από τον εχθρό, αφού αυτός κατάφερε να περάσει στο εσωτερικό της και να φτάσει ως το κέντρο της. Μάλιστα, το ραδιόφωνο του Βερολίνου έσπευσε να ανακοινώσει πως το Στάλινγκραντ έπεσε. Παρόμοιες ανακοινώσεις βγήκαν και στις κατεχόμενες χώρες, όπως και στην Ελλάδα όπου μεταξύ άλλων κυκλοφόρησε πλατιά προκήρυξη με τίτλο «ΕΠΕΣΕ ΤΟ ΣΤΑΛΙΝΓΚΡΑΝΤ». Ο Ρεμόν Καρτιέ σχολιάζει18: «Λέγοντας πως το Στάλινγκραντ έχει σχεδόν καταληφθεί, ο Φύρερ δεν παραβιάζει την αλήθεια. Οι Ρώσοι διατηρούν την αποβάθρα του Πορθμείου, αγκιστρώνονται μέσα στη "ρακέτα του τένις", κρατούν ένα μέρος του εργοστασίου "Ερυθρός Οκτώβρης", καθώς και τις ανατολικές εξόδους των εργοστασίων Μπαρικάρντ και Τζερζίνσκι. Ολο το υπόλοιπο τμήμα, τα εννέα δέκατα του Στάλινγκραντ, 50 χλμ. ερειπίων, βρίσκονται στα χέρια του εχθρού. Ολα τα κεντρικά κτίρια έχουν γκρεμιστεί. Ολα τα ξύλινα σπίτια έχουν καεί και το μόνο που μένει είναι χιλιάδες μαυρισμένες καμινάδες. Μην μπορώντας να διαβεί το Βόλγα ο πληθυσμός έχει καταφύγει στη Στέππα, χωρίς μέσα για τη συντήρησή του, και χιλιάδες αθώοι πεθαίνουν από την πείνα». Χαρακτηριστική της κατάστασης είναι η περιγραφή που δίνει ο μεγαλύτερος πολεμικός ανταποκριτής του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου, Βασίλι Γκρόσμαν, στις ανταποκρίσεις του που δημοσιεύονταν τότε στην εφημερίδα του Κόκκινού Στρατού «Κράσναγια Ζβέσβντα». Σε μία από αυτές γράφει19: «Εδώ στο Στάλινγκραντ, οι Γερμανοί ενίσχυσαν ακόμα περισσότερο τις επιθετικές τους δυνάμεις. Παγίωσαν τις θέσεις τους στον νότιο και τον κεντρικό τομέα της πολιτείας. Ολο το βάρος πυρός των αναρίθμητων πυροβολαρχιών, των χιλιάδων κανονιών και αεροπλάνων έπεσε στο βόρειο τομέα της πόλης, στο εργοστάσιο που βρισκόταν στο κέντρο της βιομηχανικής περιοχής. Οι Γερμανοί υπολογίζανε πως άνθρωπος είναι αδύνατο να βαστάξει σε μια τέτοια υπερένταση, πως δεν υπάρχουν στον κόσμο τέτοιες καρδιές, τέτοια νεύρα που δε θα 'σπαγαν στην άγρια κόλαση της φωτιάς, του σίδερου που σφύριζε ολόγυρα της σειόμενης γης και της τεταμένης ατμόσφαιρας. Ο γερμανικός μιλιταρισμός μάζεψε εδώ όλους τους θεούς και τους δαίμονές του».

Στις 12 Σεπτεμβρίου του 1942 - κι ενώ οι μάχες στο Στάλινγκραντ δίνονταν σώμα με σώμα, σε κάθε σπιθαμή γης της πόλης - οι στρατηγοί Ζούκοφ και Βασιλιέφσκι πέταξαν προς τη Μόσχα για να συναντήσουν τον Στάλιν. Στη συνάντηση εκείνη σχεδιάστηκε η επιχείρηση ΟΥΡΑΝΟΣ, στόχος της οποίας ήταν η προετοιμασία του Κόκκινου Στρατού ώστε να αντεπιτεθεί, να σπάσει τον κλοιό του αντιπάλου και να περικυκλώσει τις δυνάμεις του. Ταυτόχρονα, αποφασίστηκε να μελετηθεί περαιτέρω μια τέτοια επιχείρηση και να κρατηθεί απόλυτη μυστικότητα.

Στα τέλη Σεπτεμβρίου πραγματοποιήθηκε και νέα συνάντηση των στρατηγών με τον Στάλιν, εξετάστηκαν όλες οι λεπτομέρειες και από μέρους του σοβιετικού ηγέτη δόθηκε η τελική έγκριση της επιχείρησης20.

Στις 19 Νοεμβρίου του 1942 ο σοβιετικός στρατός πέρασε στην αντεπίθεση και ως τις αρχές του Γενάρη είχε καταφέρει να αντιστρέψει πλήρως την κατάσταση θέτοντας σε κλοιό τα εχθρικά στρατεύματα τα οποία και κάλεσε να παραδοθούν με τελεσίγραφο που απέστειλε στις 8 Ιανουαρίου 1943. Το σοβιετικό τελεσίγραφο αφού ανέλυε την απελπιστική κατάσταση των γερμανικών δυνάμεων, κατέληγε21: «Ενόψει της απελπιστικής κατάστασης στην οποία βρίσκεστε, και προκειμένου ν' αποφύγετε μια άσκοπη αιματοχυσία, σας προτείνουμε να δεχτείτε τους παρακάτω όρους συνθηκολόγησης: 1. Ολα τα περικυκλωμένα γερμανικά στρατεύματα, υπό τη διοίκησή σας και υπό τη διοίκηση του επιτελείου σας, θα τερματίσουν την αντίσταση. 2. Θα παραδώσετε στα εντεταλμένα από εμάς πρόσωπα όλα τα μέλη των ενόπλων δυνάμεών σας, όλο το πολεμικό υλικό και όλο τον στρατιωτικό εξοπλισμό σε καλή κατάσταση. 3. Εγγυόμαστε την ασφάλεια όλων των αξιωματικών και των ανδρών που θα πάψουν να αντιστέκονται και την επιστροφή τους στο τέλος του πολέμου στη Γερμανία ή σε οποιαδήποτε άλλη χώρα επιθυμούν να πάνε αυτοί οι αιχμάλωτοι πολέμου. 4. Ολοι οι άνδρες των μονάδων που παραδίδονται μπορούν να κρατήσουν τις στρατιωτικές στολές τους, τα διακριτικά του βαθμού τους, τα παράσημα, τα προσωπικά αντικείμενα και τιμαλφή και, στην περίπτωση των υψηλόβαθμων αξιωματικών, τα ξίφη τους. 5. Ολοι οι ανώτεροι και κατώτεροι αξιωματικοί και οι στρατιώτες που παραδίδονται θα λαμβάνουν αμέσως κανονική μερίδα συσσιτίου. 6. Ολοι οι τραυματίες, οι άρρωστοι και όσοι υποφέρουν από κρυοπαγήματα θα τύχουν ιατρικής περιθάλψεως.

Η απάντησή σας θα πρέπει να δοθεί γραπτώς μέχρι τις 10.00, ώρα Μόσχας, 9 Ιανουαρίου 1943. Πρέπει να παραδοθεί από τον προσωπικό σας εκπρόσωπο, ο οποίος θα πρέπει να ταξιδέψει με αυτοκίνητο το οποίο θα φέρει λευκή σημαία, στο δρόμο που οδηγεί στη βοηθητική γραμμή Κόνι, στον (σιδηροδρομικό) σταθμό Κότλου-Μπαντζ. Τον εκπρόσωπό σας θα συναντήσει ένας πλήρως εξουσιοδοτημένος Ρώσος αξιωματικός στην Περιοχή Β, πεντακόσια μέτρα νοτιοανατολικά της βοηθητικής γραμμής 564 στις 10.00 στις 9 Ιανουαρίου 1943.

Αν αρνηθείτε την προσφορά μας να παραδώσετε τα όπλα σας, σας γνωστοποιούμε με την παρούσα ότι οι δυνάμεις του Κόκκινου Στρατού και της Κόκκινης Αεροπορίας θα υποχρεωθούν να προχωρήσουν στη συντριβή των περικυκλωμένων γερμανικών στρατευμάτων. Η ευθύνη γι' αυτό θα είναι δική σας.

Εκ μέρους του Στρατηγείου της Ανώτατης Διοίκησης του Κόκκινου Στρατού,

Υποστράτηγος Πυροβολαρχίας Βορόνοφ

Ο Αρχηγός Στρατιάς των Δυνάμεων του μετώπου του Ντον, Αντιστράτηγος Ροκοσόφσκι».

Με διαταγή του Χίτλερ, ο επικεφαλής των γερμανικών δυνάμεων στρατάρχης φον Πάουλους απέρριψε το σοβιετικό τελεσίγραφο. Λίγες ημέρες αργότερα όμως, στις 24 Ιανουαρίου του 1943, ο ίδιος ζήτησε από το Χίτλερ άδεια για να συνθηκολογήσει. Να πώς αιτιολογούσε αυτή του την πρόταση: «...Ο στρατός έχει μείνει χωρίς πυρομαχικά και τρόφιμα. Διατηρούμε επαφή μόνο με στοιχεία από έξι μεραρχίες. Ενδείξεις αποσύνθεσης στα νότια, βόρεια και δυτικά μέτωπα. Δεν είναι πια δυνατή μια αποτελεσματική διοίκηση. Μικρή αλλαγή στο ανατολικό μέτωπο: Δεκαοχτώ χιλιάδες τραυματίες χωρίς εφόδια σε επιδέσμους και φάρμακα. Οι 44, 76, 100, 305 και 384 Μεραρχίες Πεζικού εξοντώθηκαν. Το μέτωπο διασπάστηκε ύστερα από ισχυρές διεισδύσεις σε τρεις πλευρές. Οχυρά και καταφύγια διαθέσιμα μόνο μέσα στην ίδια την πόλη, περαιτέρω αντίσταση μάταιη. Κατάρρευση αναπόφευκτη. Ο στρατός ζητά άμεση άδεια για παράδοση για να σωθούν οι ζωές των υπόλοιπων ανδρών».

Η απάντηση του Χίτλερ ήταν και πάλι αρνητική: «Παράδοση ανεπίτρεπτη. Εκτη Στρατιά θα κρατήσει τις θέσεις της μέχρις ενός, μέχρι την τελευταία σφαίρα και με την ηρωική της αντίσταση θα προσφέρει μια αλησμόνητη συνεισφορά για την εγκαθίδρυση ενός αμυντικού μετώπου και για τη σωτηρία του Δυτικού κόσμου.

Αδόλφος Χίτλερ»22.

Ετσι, η απόρριψη κάθε ιδέας για συνθηκολόγηση από τη γερμανική διοίκηση σήμανε και την τελευταία φάση της μάχης του Στάλινγκραντ, που ολοκληρώθηκε στις 2 Φεβρουαρίου με την πλήρη νίκη των δυνάμεων του Κόκκινού Στρατού. Την ίδια ημέρα ο Ι. Β. Στάλιν απηύθυνε ημερήσια διαταγή προς τα στρατεύματα του Ντον όπου έλεγε23:

«Στον αντιπρόσωπο του Αρχηγείου της Ανωτάτης διοίκησης του στρατού, στρατάρχη του πυροβολικού σ. Βορόνωφ.

Στο διοικητή των στρατευμάτων του μετώπου του Ντον, στρατηγό σ. Ροκοσόφσκι.

Συγχαίρω εσάς και τα στρατεύματα του μετώπου του Ντον, για το επιτυχημένο ξεκαθάρισμα των εχθρικών στρατευμάτων που είχαν κυκλωθεί κοντά στο Στάλινγκραντ. Εκφράζω τις ευχαριστίες μου σε όλους τους μαχητές, διοικητές και πολιτικούς καθοδηγητές του μετώπου του Ντον για τις εξαιρετικές αυτές πολεμικές επιχειρήσεις». Λίγες ημέρες αργότερα, στην 25η επέτειο της ίδρυσης του Κόκκινου Στρατού ο Στάλιν θα χαρακτηρίσει τη μάχη του Στάλινγκραντ ως «τη μεγαλύτερη στην ιστορία των πολέμων»24.

Αντίθετη ακριβώς ήταν η εικόνα στη Γερμανία. Στις 3 Φεβρουαρίου του 1943 η Ανώτατη Διοίκηση Ενόπλων Δυνάμεων της χώρας εξέδωσε ένα ειδικό ανακοινωθέν στο οποίο αναφερόταν: «Η μάχη του Στάλινγκραντ ετελείωσε. Πιστοί στον όρκον των να πολεμήσουν μέχρι τελευταίας πνοής, οι άνδρες της Εκτης Στρατιάς, υπό την υποδειγματικήν ηγεσίαν του στρατάρχου Πάουλους, κατεβλήθησαν υπό της υπεροχής του εχθρού και υπό των δυσμενών συνθηκών που αντιμετωπίζουν αι δυνάμεις μας». Πριν την ανάγνωση της ανακοίνωσης, από το γερμανικό ραδιόφωνο ακούστηκε τυμπανοκρουσία σε χαμηλό τόνο και μετά την ανάγνωση παίχτηκε το δεύτερο μέρος της Πέμπτης Συμφωνίας του Μπετόβεν. Στη συνέχεια γνωστοποιήθηκε πως με εντολή του Χίτλερ είχε κηρυχθεί τετραήμερο εθνικό πένθος στο διάστημα του οποίου όλα τα θέατρα, οι κινηματογράφοι και τα κέντρα διασκέδασης της χώρας θα παρέμεναν κλειστά25.

«Η νίκη των στρατευμάτων μας στο Στάλινγκραντ - γράφει ο στρατάρχης Ζούκωφ26 - αποτέλεσε την αρχή της ριζικής καμπής του πολέμου υπέρ της ΕΣΣΔ... Από τη στιγμή αυτή η Σοβιετική διοίκηση πήρε ολοκληρωτικά τη στρατιωτική πρωτοβουλία και την κράτησε ως το τέλος του Πολέμου». Ηταν μια νίκη που κερδήθηκε με σκληρές μάχες σώμα με σώμα «από κτίριο σε κτίριο, όπου το κάθε κτίριο της πόλης γινόταν ερείπια»27. Την εικόνα ολοκληρώνουν τα λόγια ενός εκ των πρωταγωνιστών της νίκης, του στρατάρχη Α. Μ. Βασιλιέφσκι, ο οποίος έγραψε28: «Η ψυχή της άμυνας του Στάλινγκραντ ήταν το Κομμουνιστικό Κόμμα. Το κόμμα ήταν που κατηύθυνε όλες τις προσπάθειες του λαού και του στρατού στην υπεράσπιση της γραμμής του Βόλγα, ενέπνευσε τους μαχητές σε ηρωικά κατορθώματα».

Ηταν μια νίκη στην οποία υποχρεώθηκαν να υποκλιθούν όλοι και προπαντός οι Αγγλοαμερικανοί. «Είναι μία καταπληκτική νίκη» έγραψε ο Τσόρτσιλ στον Στάλιν. Ο Ρούσβελτ πιο διαχυτικός, δε δίστασε να χαρακτηρίσει το γεγονός «ως ένα από τα λαμπρότερα κεφάλαια του πολέμου των λαών που ηνώθησαν εναντίον του Ναζισμού και των μιμητών του»29. Ομως την πραγματικότητα - που ακολούθησε - περιγράφουν καλύτερα τα λόγια που έγραψε ένας από τους πολλούς Γερμανούς στρατιώτες του Στάλινγκραντ στις δύσκολες ημέρες του Ιανουαρίου του '43, σε κάποιο δικό του πρόσωπο: «... Τώρα λοιπόν ξέρεις ότι δε θα γυρίσω. Πες το με τρόπο στη μητέρα και στον πατέρα. Αυτό μου έχει προκαλέσει φοβερό σοκ και τις χειρότερες αμφιβολίες για το καθετί. Κάποτε ήμουνα δυνατός και γεμάτος πίστη, τώρα είμαι μικρός κι επιφυλακτικός. Δε θα μάθω ποτέ για πολλά απ' όσα γίνονται εδώ αλλά ακόμα κι αυτά τα λίγα που ξέρω, δεν μπορώ να τ' αντέξω. Κανένας δεν μπορεί να μου πει ότι οι σύντροφοί μου πέθαναν με τις λέξεις "Γερμανία" ή "Χάιλ Χίτλερ!" στα χείλη. Δεν μπορούμε ν' αρνηθούμε το γεγονός ότι πεθαίνουν κάποιοι άνδρες, όμως η τελευταία κουβέντα που λέει κάποιος είναι για τη μητέρα του ή για το πρόσωπο που αγαπά περισσότερο, αλλιώς είναι απλώς μια κραυγή για βοήθεια. Εχω ήδη δει εκατοντάδες άνδρες να πέφτουν και να πεθαίνουν και πολλοί, όπως κι εγώ, ήταν στη Χιτλερική Νεολαία. Ομως όλοι όσοι μπορούσαν να φωνάξουν, φώναξαν βοήθεια ή το όνομα κάποιου που δεν μπορούσε στην πραγματικότητα να τους βοηθήσει.

Ο Φίρερ έχει υποσχεθεί να μας βγάλει από εδώ. Αυτό μας το έχουν διαβάσει και το πιστεύουμε όλοι ακράδαντα. Το πιστεύω ακόμα και σήμερα, επειδή απλώς πρέπει να πιστέψω σε κάτι. Αν αυτό δεν είναι αλήθεια, τι μου μένει για να πιστέψω; Αν αυτό που μας υποσχέθηκαν δεν είναι αληθινό, τότε η Γερμανία θα χαθεί, γιατί καμία άλλη υπόσχεση δεν μπορεί να τηρηθεί ύστερα απ' αυτό. Αχ, αυτές οι αμφιβολίες, αυτές οι τρομερές αμφιβολίες. Ας γινόταν να είχαν κιόλας διαλυθεί!».

Η πραγματικότητα έχει τους δικούς της αδυσώπητους νόμους. Και η πραγματικότητα της νίκης στο Στάλινγκραντ, πρώτα στους ηττημένους και ύστερα σ' ολόκληρο τον κόσμο έδειξε με αδιαμφισβήτητο τρόπο ότι οι βεβαιότητες του εχθρού είχαν καταρρεύσει όλες, ότι η ροή του πολέμου είχε αλλάξει ριζικά.


1. Χάιντς Γκουντέριαν: «Β' Παγκόσμιος πόλεμος - Αναμνήσεις ενός Στρατιώτου», εκδόσεις Α. Καραβία - Α. Δημητριάδη, σελ. 281.

2. David Irving: «Ο Πόλεμος του Χίτλερ», εκδόσεις Γκοβόστη, τόμος Β΄, σελ. 716-717.

3. Υπουργείον Αμύνης ΕΣΣΔ: «Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος - Οι σπουδαιότερες επιχειρήσεις του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου 1941-1945», εκδόσεις ΚΑΔΜΟΣ, Αθήνα 1959, σελ. 106.

4. Ian Kershaw: «Χίτλερ 1936-1945 - Νέμεσις», εκδόσεις SCRIPTA, σελ. 489.

5. Λεονίντ Γιερεμεγιεφ: «Η Σοβιετική Ενωση στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο 1941-1945», εκδόσεις Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος, σελ. 56-57.

6. Υπουργείον Αμύνης ΕΣΣΔ: «Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος 1939-1945», εκδόσεις ΚΥΨΕΛΗ, τόμος Β΄, σελ. 40.

7. Υπουργείον Αμύνης ΕΣΣΔ: «Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος - Οι σπουδαιότερες επιχειρήσεις του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου 1941-1945», εκδόσεις ΚΑΔΜΟΣ, Αθήνα 1959, σελ. 108-110.

8. Υπουργείο Αμύνης ΕΣΣΔ: «Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος», εκδόσεις 20ός αιώνας, Αθήνα 1959, σελ. 238.

9. Λεονίντ Γιερεμεγιέφ, στο ίδιο, σελ. 60-61.

10. «Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος 1939-1945», εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, τόμος Α΄, σελ. 409-410.

11. Ουίν. Τσόρτσιλ: «2ος Παγκόσμιος Πόλεμος», εκδόσεις ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΟΡΦΩΤΙΚΗ ΕΣΤΙΑ, τόμος Δ΄, σελ. 317.

12. Ουίν. Τσόρτσιλ: «2ος Παγκόσμιος Πόλεμος», εκδόσεις ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΟΡΦΩΤΙΚΗ ΕΣΤΙΑ, τόμος Δ΄, σελ. 320-321.

13. «Ο Δεύτερος Παγκόσμιος πόλεμος - Η αλληλογραφία Στάλιν - Τσώρτσιλ - Ρούσβελτ - Τρούμαν», εκδόσεις Μέλισσα, τόμος Α΄, σελ. 72-73.

14. Ν. Ταλένσκι: «Μόσχα - Στάλινγκραντ: Δύο γερά χτυπήματα», Εκδόσεις Κορυδαλλού - Αθήνα 1945, σελ. 47.

15. Υπουργείον Αμύνης ΕΣΣΔ: «Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος 1939- 1945», εκδόσεις ΚΥΨΕΛΗ, τόμος Β΄, σελ. 41.

16. «Ο Δεύτερος Παγκόσμιος πόλεμος - Η αλληλογραφία Στάλιν - Τσώρτσιλ - Ρούσβελτ - Τρούμαν», εκδόσεις Μέλισσα, τόμος Β΄, σελ. 24-26 και 50-52.

17. Υπουργείο Αμύνης ΕΣΣΔ: «Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος», εκδόσεις 20ός αιώνας, Αθήνα 1959, σελ. 246-248.

18. Ρεμόν Καρτιέ: «Ιστορία του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου», εκδόσεις Πάπυρος, τόμος Β΄, σελ. 75.

19. Β. Γκρόσμαν: «Ετσι πολεμήσαμε στο Στάλινγκραντ», Εκδόσεις ΡΗΓΑΣ, Αθήνα 1945, σελ. 4.

20. Γ. Κ. Ζούκοφ: «Αναμνήσεις και Στοχασμοί», εκδόσεις Σ.Ε., τόμος 2ος, σελ. 97-105 και Α. Μ. Βασιλέφσκι: «Απομνημονεύματα», εκδόσεις Σ.Ε., σελ. 286-288.

21. «Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος», επιμέλεια Jon E. Lewis, Εκδόσεις ΚΕΔΡΟΣ, σελ. 330-331.

22. «Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος», επιμέλεια Jon E. Lewis, Εκδόσεις ΚΕΔΡΟΣ, σελ. 340.

23. Ι. Β. Στάλιν: «Ο Μεγάλος Πόλεμος για την Πατρίδα», εκδόσεις «ΤΑ ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ», Αθήνα 1946, σελ. 61.

24. Στο ίδιο, σελ. 63.

25. William Shirer: «Η Ανοδος και η Πτώσις του Γ΄ Ράιχ», εκδόσεις Αρσενίδη, τόμος Γ΄, σελ. 255.

26. Γ. Κ. Ζούκοφ: «Αναμνήσεις και Στοχασμοί», εκδόσεις Σ.Ε., τόμος 2ος, σελ. 151.

27. Denis Richards: «Ιστορία της σύγχρονης Ευρώπης 1789- 2000», εκδόσεις Δ. Παπαδήμα, σελ. 554.

28. Α. Μ. Βασιλέφσκι: «Απομνημονεύματα», εκδόσεις Σ.Ε., σελ. 349.

29. «Ο Δεύτερος Παγκόσμιος πόλεμος - Η αλληλογραφία Στάλιν - Τσώρτσιλ - Ρούσβελτ - Τρούμαν», εκδόσεις Μέλισσα, τόμος Α΄, σελ. 110 και τόμος Β΄, σελ. 55